Βγαίνοντας από τον σιδηροδρομικό σταθμό Haymarket του Εδιμβούργου αντικρίζεις περίπου ό,τι και σε οποιαδήποτε άλλη πόλη. Έναν πολυσύχναστο δρόμο, ανθρώπους να πηγαινοέρχονται και αυτοκίνητα, λεωφορεία και ταξί. Ο δρόμος είναι γεμάτος μπαρ, καφετέριες και εστιατόρια. Αν στρίψεις δεξιά, κατά την έξοδο από αυτόν τον σταθμό και περπατήσεις για 30 δευτερόλεπτα, θα πέσεις πάνω σε ένα μνημείο. Εδώ τελειώνουν οι ομοιότητες με όλες τις άλλες πόλεις.
Το μνημείο έχει μέτρια εμφάνιση, κάπου πέντε με έξι μέτρα ύψος, μια πρόσοψη ρολογιού και σκαλίσματα λιονταριών σε όλες τις πλευρές του. Για πολλούς είναι απλώς ένα αντικείμενο στη μέση του δρόμου. Αν κοιτάξεις πιο κοντά, θα δεις μερικές λέξεις σκαλισμένες στην πέτρα. Μια πλάκα ενσωματωμένη στο μνημείο αναφέρει:
''ERECTED BY THE HEART OF MIDLOTHIAN FOOTBALL CLUB TO THE MEMORY OF THEIR PLAYERS AND MEMBERS WHO FELL IN THE GREAT WAR 1914-1919''.
Και στα ελληνικά: «ΑΝΕΓΕΡΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗ ΧΑΡΤ ΟΦ ΜΙΝΤΛΟΘΙΑΝ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΠΑΙΚΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΠΟΥ ΕΠΕΣΑΝ ΣΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1914-1919».
Η ιστορία πίσω από αυτό το μνημείο, και αυτά τα λόγια στην πέτρα, είναι μία από τις πιο ηρωικές και συγκλονιστικές στο παγκόσμιο ποδόσφαιρο, παρότι δεν αφορά αυτό καθεαυτό το σπορ. Είναι η ιστορία του πώς η Χαρτ οφ Μιντλόθιαν, η γνωστή μας Χαρτς, μετέτρεψε την έδρα της, το θρυλικό Tynecastle, σε… χαρακώματα, πώς οι παίκτες της εγκατέλειψαν τη φήμη και την περιουσία τους, προκειμένου να κάνουν την απόλυτη θυσία για τη χώρα τους. Αυτή είναι η ιστορία του τάγματος Μακρέι.
Γράφει ο Νίκος Ράλλης
Το 1914, με την Ευρώπη κατακερματισμένη λόγω του πολέμου, μια δύναμη αναπτύχθηκε στη Σκωτία. Ωστόσο, αυτή η δύναμη δεν είχε καμία σχέση με τον στρατό. Ήταν μια ποδοσφαιρική δύναμη. Η Χαρτ οφ Μιντλόθιαν, η Χαρτς, όπως είναι γνωστή στην καθομιλουμένη.
Τέσσερα χρόνια πριν την κήρυξη του πολέμου από τη Βρετανία στη Γερμανία, το 1910, ένας προπονητής ποδοσφαίρου με το όνομα Τζον ΜακΚάρτνεϊ ανέλαβε το «τιμόνι» της ομάδας. Ήρθε στην περιοχή Gorgie του Εδιμβούργου με τη φήμη ότι «φτιάχνει» ομάδες. Φήμη, την οποία είχε αποκτήσει με τη δουλειά του σε Λούτον και Σεντ Μίρεν.
Ο ΜακΚάρτνεϊ τερμάτισε 12ος την πρώτη του σεζόν. Αξιολόγησε την ομάδα, την οποία αποτελούσαν κυρίως παίκτες από το προηγούμενο καθεστώς και θεώρησε ότι μόνο τρεις τού κάνουν. Η επόμενη σεζόν δεν ήταν καλύτερη, καθώς η Χαρτς τερμάτισε στη 14η θέση. Παρ' όλα αυτά ετοίμαζε την επόμενη μέρα. Οι παίκτες δοκιμάστηκαν, αξιολογήθηκαν και μετά και από αυτήν τη σεζόν «κόπηκαν» όσοι θεωρούνταν ότι είχαν χαμηλή απόδοση.
Κάπως έτσι, τις σεζόν 1912 και 1913 η Χαρτς τερμάτισε 4η και 3η αντίστοιχα στο πρωτάθλημα Σκωτίας. Ο ΜακΚάρτνεϊ είχε ανακαλύψει διαμάντια. Ο Πάτρικ Κρόσαν, ο Χάρι Γουάτι και ο Τζίμι Σπίντι ήταν οι τρεις, πάνω στους οποίους «έχτισε» μια τρομερή ομάδα, που άρχισε να διεκδικεί τον τίτλο. Από μόνο του αυτό είναι τεράστιο, αν αναλογιστεί κανείς πως από το πρώτο πρωτάθλημα Σκωτίας, το μακρινό 1890, Σέλτικ και Ρέιντζερς μονοπωλούν τους τίτλους, με την πρώτη να έχει 51 και τη δεύτερη 55. Στην τρίτη θέση Αμπερντίν, Χιμπέρνιαν και Χαρτς έχουν από τέσσερα!
Ο Τζον ΜακΚάρτνεϊ (πάνω αριστερά) με τους παίκτες του στη Χαρτς. Κάποιους από αυτούς δεν τους ξαναείδε ποτέ…
Ενώ ο υπόλοιπος κόσμος ήταν μπλεγμένος στον πόλεμο, τα αγόρια του ΜακΚάρτνεϊ είχαν το μυαλό τους σταθερά προσηλωμένο στο ποδόσφαιρο. Διέλυσαν την πανίσχυρη Σέλτικ στην κατάμεστη έδρα τους, το θρυλικό Tynecastle Park, μία εβδομάδα, περίπου, αφότου η Μεγάλη Βρετανία κήρυξε τον πόλεμο κατά των Γερμανών, μετά την κατοχή του Βελγίου από τους τελευταίους.
Η Χαρτς κυριαρχούσε στο πρωτάθλημα κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού της σεζόν. Είχε ένα στιλ στο ποδόσφαιρό της πολύ ασυνήθιστο για εκείνη την εποχή, και έφερνε αποτελέσματα. Από τους πρώτους 21 αγώνες τους, οι ''Jambos'' κέρδισαν τους 19, αποκτώντας προβάδισμα στην κορυφή της βαθμολογίας.
«Πώς μπορεί κανείς να ασχολείται με το ποδόσφαιρο ενώ μαίνεται ο πόλεμος;»
Οι οπαδοί αποθέωναν τους παίκτες τους, αλλά δεν ήταν όλοι ευχαριστημένοι. Κάθε άλλο. Μία από τις μεγαλύτερες συζητήσεις της χρονιάς είχε να κάνει με το ίδιο το ποδόσφαιρο, ενώ γινόταν πόλεμος. Ήταν ένα καυτό θέμα, που συζητήθηκε έντονα, καθώς αμφισβητήθηκε η ηθική των παικτών, του προσωπικού και των οπαδών των ομάδων. Πώς μπορεί κανείς να ασχολείται με το ποδόσφαιρο ενώ μαίνεται ο πόλεμος; Ήταν μια δίκαιη ερώτηση, που έπρεπε να τεθεί. Πραγματοποιήθηκε, λοιπόν, μια συνάντηση στο Hampden Park, για την αναστολή του πρωταθλήματος μέχρι το τέλος του πολέμου, αλλά αυτή η ιδέα απορρίφθηκε γρήγορα.
Την ίδια στιγμή, η κόρη ενός στρατιώτη έγραψε στην εφημερίδα Scotsman, προτείνοντας η Χαρτς να αλλάξει το όνομά της σε «Λευκό Φτερό του Μιντλόθιαν». Αναφερόταν στην πρακτική, εκείνη την εποχή, σύμφωνα με την οποία οι γυναίκες έδιναν λευκά φτερά στους άνδρες, που απείχαν από τον στρατό, μια ενέργεια, φυσικά, που είχε σκοπό να φέρει σε αμηχανία, αλλά και να εμπνεύσει τον μη στρατιώτη. Είναι εκείνη η στιγμή, που στην ιστορία μας εμφανίζεται ο Σερ Τζορτζ Μακρέι.
Το θρυλικό Tynecastle σήμερα, έδρα της Χαρτς από το 1886
Πριν από μερικά χρόνια ήταν έτσι…
Ο Σερ Τζορτζ Μακρέι ήταν ένας άνθρωπος με τεράστια επιρροή στο Εδιμβούργο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Αφού πέρασε τα νεανικά του χρόνια βοηθώντας στη διεύθυνση της εταιρείας κλωστοϋφαντουργίας του πατέρα του, στράφηκε στην πολιτική και το κυβερνητικό έργο. Κατείχε 100 μετοχές της Χαρτς από μικρός και είχε επενδύσει πολλά στη λειτουργία του συλλόγου.
Ο Μακρέι ήταν μια εξαιρετικά δημοφιλής προσωπικότητα στη Σκωτία, όποτε, όταν στις 19 Νοεμβρίου 1914 εξέδωσε μια ανακοίνωση, με την οποία εξέφραζε τη θέλησή του να πάει στον πόλεμο, έγινε χαμός. Σχημάτιζε τάγμα και ήθελε η εκλογική του περιφέρεια να «σηκωθεί» και να απαντήσει στο κάλεσμά του. Και πράγματι, «φώναξε» και απάντησαν!
Δύο παίκτες της Χαρτς είχαν ήδη εγκαταλείψει τον σύλλογο, προκειμένου να ενταχθούν σε τάγματα στις πατρίδες τους μερικούς μήνες πριν, οι Νιλ Μόρλαντ και Τζορτζ Σινκλέρ. Ωστόσο, τον Νοέμβριο του 1914 ο Σερ Τζορτζ Μακρέι ανέλαβε να συγκεντρώσει 1000 ικανούς άντρες. Μέσα σε μία εβδομάδα ξεπέρασε αυτόν τον στόχο κατά πάνω από 100. Πολλοί από τους νεοσύλλεκτους κατατάχθηκαν από τις τάξεις των οπαδών, που ο Σερ Τζορτζ Μακρέι και οι άνθρωποί του προσέγγιζαν στο ίδιο το γήπεδο της ομάδας, μέσα και γύρω από αυτό.
Ένας από τους λόγους, άλλωστε, που ο Μακρέι συγκέντρωσε τόσο πολύ κόσμο, ήταν ακριβώς επειδή ήταν τόσα πολλά τα μέλη της Χαρτς που εγγράφηκαν, για να ενταχθούν στο τάγμα του! Έντεκα παίκτες της ομάδας δεσμεύτηκαν να ενταχθούν στο τάγμα του την πρώτη εβδομάδα! Οι Άλφρεντ Μπριγκς, Ντάνκαν Κούρι, Έρνι Έλις, Νόρμαν Φίντλεϊ, Τζίμι Φρου, Τομ Γκρέισι, Τζέιμι Λόου, Άναν Νες, Μπομπ Πρέστον, Χάρι Γουάτι και Γουίλι Γουίλσον ήταν οι γενναίοι άνδρες, που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους από νωρίς στην εκστρατεία του Μακρέι.
Επίσημα, η ομάδα εκείνη έγινε γνωστή ως η 16η των Βασιλικών Σκωτσέζων (16th Royal Scots). Ανεπίσημα, καθώς όλοι αυτοί οι άνθρωποι εγγράφηκαν λόγω του πάθους και της υπερηφάνειας, που τους είχε ενσταλάξει ο Σερ Τζορτζ, αυτό ήταν «το τάγμα του Μακρέι». Ήταν περήφανοι, που υπηρετούσαν κάτω από έναν τόσο σπουδαίο άνθρωπο και δεν δίσταζαν να το δείξουν.
Προκειμένου να στρατολογηθούν περισσότεροι άμαχοι πολίτες, δημιουργήθηκε μια ιδέα, που ονομάστηκε Pals Battalions -στα ελληνικά Τάγματα Φίλων- επιτρέποντας σε άνδρες από παρόμοιες δουλειές, ομάδες ή νοικοκυριά να ενωθούν. Η ιδέα ήταν ότι ορισμένοι επίδοξοι νεοσύλλεκτοι μπορεί να θέλουν να ενταχθούν, αλλά φοβούνται μην καταλήξουν μακριά από τους φίλους και την οικογένειά τους. Το συγκεκριμένο τάγμα μετρίασε αυτή την ανησυχία και βοήθησε στην προώθηση μεγάλου αριθμού νεοσυλλέκτων.
Το τάγμα του Μακρέι αποτελούνταν από πολλά διαφορετικά κομμάτια, αλλά υπήρχε στον πυρήνα του μια ισχυρή αθλητική ομάδα. Η Χαρτς έλαβε πολλούς επαίνους για τη συμμετοχή της στο 16th Royal Scots, και επάξια. Αξίζει να θυμηθούμε, ωστόσο, ότι αυτό το τάγμα αποτελούνταν από άτομα από πολλές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των Ρέιθ Ρόβερς, Φάλκιρκ και των σκληρών αντιπάλων της Χαρτς, της Χιμπέρνιαν, για να μην αναφέρουμε αμέτρητα κλαμπ, που δεν ανήκουν στο πρωτάθλημα. Το τάγμα δεν περιοριζόταν, δε, μόνο στους ποδοσφαιριστές. Παίκτες του ράγκμπι, του χόκεϋ και του στίβου συμμετείχαν στη «σταυροφορία», όπως και πολλοί οπαδοί, όλοι ενωμένοι με έναν κοινό δεσμό: Την επιθυμία να κάνουν την απόλυτη θυσία για τη χώρα τους.
O Σερ Τζορτζ Μακρέι και το τάγμα του τον Δεκέμβριο του 1914 στο κέντρο του Εδιμβούργου
Το τάγμα συγκεντρώθηκε, αν και ήταν πολύ μακριά, για να συμμετάσχει στην πρώτη γραμμή του πολέμου. Οι επόμενοι μήνες περιελάμβαναν αυστηρή εκπαίδευση: Πορείες, εκπαίδευση μάχης και μεταμεσονύκτια τρεξίματα. Οι παίκτες είχαν φτάσει στα όριά τους, ένα εντυπωσιακό κατόρθωμα δεδομένης της φύσης της καθημερινής τους δουλειάς!
Δυστυχώς για τη Χαρτς, ο στρατός δεν είχε σκοπό να δώσει στους ποδοσφαιριστές κανένα περιθώριο λόγω του επαγγέλματός τους. Εάν υπήρχε πορεία 20 μιλίων ή μεταμεσονύκτιο τρέξιμο το βράδυ πριν από έναν αγώνα, θα έπρεπε να συμμετάσχουν. Τα σώματα των παικτών ωθήθηκαν στα όριά τους. Ήταν άνδρες, όχι μηχανές.
Η Χαρτς τερμάτισε 2η στην 1η κατηγορία της Σκωτίας το 1914-15. Ήταν μια τεράστια επιτυχία, λαμβάνοντας υπόψη τις σωματικές και ψυχικές απαιτήσεις, που τους επιβλήθηκαν κατά τη διάρκεια της εθνικής προπόνησης. Έχασαν τον τίτλο από τη Σέλτικ με τέσσερις βαθμούς διαφορά. Μια εξαιρετική προσπάθεια από την ομάδα του ΜακΚάρτνεϊ, δεδομένου ότι η Σέλτικ δέχθηκε μεγάλη κριτική κατά τη διάρκεια της χρονιάς λόγω του πόσο λίγοι από τους παίκτες της εγκατέλειψαν το επάγγελμά τους για να ενταχθούν στον στρατό. Ο ΜακΚάρτνεϊ είπε για την ομάδα του: «Έπαιζαν μερικές φορές τόσο κουρασμένοι και με αφόρητους πόνους, που με δυσκολία άντεχαν. Παρ' όλα αυτά κόντραραν τη Σέλτικ μέχρι την τελευταία μέρα της σεζόν και άφησαν τη Ρέιντζερς να παραπαίει 11 πόντους πίσω».
«Υπάρχει μόνο ένας πρωταθλητής ποδοσφαίρου στη Σκωτία και τα χρώματά του είναι βυσσινί και χακί»
Η εφημερίδα Evening News έγραψε: «Οι καρδιές έχουν κοπιάσει αυτές τις τελευταίες εβδομάδες κάτω από ένα τρομερό μειονέκτημα, που δεν μπορούν να φανταστούν οι φίλοι μας στη Δύση. Οι δύο κορυφαίοι σύλλογοι της Γλασκώβης δεν έχουν στείλει ούτε έναν εξέχοντα παίκτη στον στρατό». Στη συνέχεια, ανέφεραν με μια σειρά τόσο ισχυρή και τόσο αληθινή, φορτωμένη με περηφάνια και αηδία για τις δύο μεγάλες ομάδες, που εξακολουθεί να προκαλεί ανατριχίλα στη ραχοκοκαλιά του αναγνώστη μέχρι σήμερα. «Υπάρχει μόνο ένας πρωταθλητής ποδοσφαίρου στη Σκωτία και τα χρώματά του είναι βυσσινί και χακί».
Αυτή ήταν η τελευταία σεζόν, που η μεγάλη πλειονότητα των παικτών του Μακρέι έπαιζε για τη Χαρτς. Παρότι δεν ήταν θριαμβευτές στο γήπεδο, είχαν κάνει τον εαυτό τους περήφανο. Έκαναν περήφανο τον προπονητή τους. Έκαναν περήφανους τους θαυμαστές τους. Είχαν κάνει περήφανο το Εδιμβούργο. Η Χαρτς είχε κάνει όλη τη Σκωτία περήφανη.
Στις 8 Ιανουαρίου 1916, οι 1100 άνδρες, που απάρτιζαν το 16th Royal Scots, επιβιβάστηκαν στο Empress Queen στο Σαουθάμπτον και απέπλευσαν για τη Γαλλία. Λίγοι έκαναν το ταξίδι της επιστροφής στο σπίτι.
Η ζωή στα χαρακώματα ήταν σκληρή, απάνθρωπη, μακριά απ' ό,τι μπορεί να φανταστούμε όσοι δεν είχαμε την ατυχία να βρεθούμε εκεί. Ωστόσο, δεν περνούσαν κάθε λεπτό της ημέρας στα χαρακώματα. Υπήρχαν μέρες όπου απαλλάσσονταν από τα καθήκοντά τους και στις οποίες οι παίκτες έπαιζαν αυτοσχέδια ποδοσφαιρικά παιχνίδια, αλλά δεν ήταν το ίδιο.
Οι παίκτες ήταν σε επικοινωνία με τους αγαπημένους τους πίσω στο σπίτι, με επιστολές και περιστασιακά δέματα να στέλνονταν πέρα δώθε, όταν ο χρόνος και οι πόροι το επέτρεπαν.
«Παρακαλούμε και ευχαριστούμε, κύριε»
Ωστόσο, ένα παράδειγμα ξεχωρίζει περισσότερο από τα άλλα. Ο προπονητής Τζον ΜακΚάρτνεϊ είχε στείλει ένα γράμμα στους παίκτες του, ρωτώντας αν μπορούσε να στείλει κάποιο πακέτο. Οι παίκτες απάντησαν ζητώντας μερικά βασικά «αν δεν είναι πολύς κόπος». Κάλτσες, σοκολάτα, σαπούνι, φυσαρμόνικα, καπνός, χαρτί, φάκελοι και περιοδικά, «παρακαλούμε και ευχαριστούμε, κύριε».
Ο ΜακΚάρτνεϊ είχε κάνει πολλά πράγματα ως προπονητής της Χαρτς, αλλά το πακέτο του ήταν το μεγαλύτερο. Και προκαλεί ρίγος. Έστειλε: 240 ζεύγη κάλτσες, 141 λίβρες καπνού, 12 ντουζίνες πίπες, 5000 τσιγάρα, 200 κουτιά σπίρτα, 25 φυσαρμόνικες, 2 βιολιά, 100 κουτιά «βράχου» του Εδιμβούργου (κάτι σαν ζαχαρωτό), 400 σοκολάτες, 300 κεριά, 20 θήκες σαπουνιού, 12 ντουζίνες μπλοκ για γράψιμο, 3000 φακέλους, 14 ζευγάρια ποδοσφαιρικά παπούτσια, τρεις μπάλες, δύο αντλίες, μια ποικιλία από βιβλία και περιοδικά και το πιο ωραίο, ίσως, απ' όλα, ένα σπιτικό γλυκό της γυναίκας του. Αυτό το πακέτο ήταν καλύτερο από οποιαδήποτε νίκη είχαν βιώσει οι παίκτες του.
Ο Μεγάλος Πόλεμος ήταν ένας τρομακτικός πόλεμος. Αρχικά μεταφέρθηκε στο κοινό ως μια αψιμαχία, που έπρεπε να κερδηθεί μέχρι τα Χριστούγεννα. Κράτησε τέσσερα χρόνια. Τα 1100 άτομα του ισχυρού τάγματος Μακρέι χτυπήθηκαν και ξαναχτυπήθηκαν. Κατά τη διάρκεια των δυόμισι ετών από τη στιγμή, που έπλευσε στη Γαλλία και της Ημέρας της Ανακωχής, το τάγμα αποδεκατίστηκε.
Τον Μάιο του 1918 το τάγμα διαλύθηκε, η πλειονότητα είτε σκοτώθηκε στη μάχη είτε είτε νοσηλεύτηκε. Η Μάχη του Σομ στοίχισε τις ζωές εκατοντάδων μόνο την πρώτη μέρα της, ενώ βίαιες επιθέσεις βομβαρδισμών και αερίων σκότωσαν, ακρωτηρίασαν και κατέστρεψαν τις ζωές πολλών.
Ενώ το μεγαλύτερο μέρος της Χαρτς της σεζόν 1914-1915 πολεμούσε στη Γαλλία εναντίον των Γερμανών, ο Τζον ΜακΚάρτνεϊ ήταν στο σπίτι. Παρέμεινε μάνατζερ της Χαρτς και πήρε τη δουλειά του στα σοβαρά. Μετά από αρκετό καιρό, ήταν προφανές ότι κάθε ικανός άνδρας στην περιοχή του Εδιμβούργου εκπλήρωνε το καθήκον του και συνεισέφερε στην πολεμική υπόθεση, αφήνοντας τον ΜακΚάρτνεϊ με λίγους παίκτες. Βασιζόταν σε στρατιώτες, που είχαν τοποθετηθεί στην περιοχή, για να παίξουν ένα παιχνίδι κάθε φορά. Έχει γραφτεί ότι σε δύσκολες στιγμές πήγαινε σε αγώνες χωρίς πλήρη ενδεκάδα, έπρεπε να πείσει αγνώστους στον δρόμο να εγκαταλείψουν την καθημερινή τους δραστηριότητα και να έρθουν να παίξουν για τη διάσημη Χαρτς!
Ο ΜακΚάρτνεϊ τα έκανε όλα αυτά, ενώ ήταν υπεύθυνος και σε έναν κινηματογράφο. Αυτό τον οδήγησε στο να εργάζεται συχνά 18 ώρες τη μέρα και, δυστυχώς, στο να υποστεί δύο καρδιακές προσβολές κατά την περίοδο του πολέμου. Φυσικά, πήρε άδεια για να αναρρώσει και μετά το δεύτερο «χτύπημα» της καρδιάς του, διαπίστωσε ότι έχανε τον έλεγχο του συλλόγου, που ήταν η μοναδική του απαίτηση κατά την ένταξή του. Στις 17 Οκτωβρίου 1919, ο Τζον ΜακΚάρτνεϊ παραιτήθηκε από τη θέση του μάνατζερ της Χαρτς, λέγοντας ότι δεν μπορεί να συνεχίσει ενώ δύο μυαλά «δούλευαν» για την επιλογή της ομάδας. Αυτός ήταν ένας συγκλονιστικός τρόπος αν μη τι άλλο για να τελειώσει η θητεία του στο Tynecastle, έχοντας ξεπεράσει τόσες πολλές αντιξοότητες την προηγούμενη δεκαετία. Πέθανε το 1933 σε ηλικία 66 ετών.
Η Χαρτς κέρδισε την πρώτη αγωνιστική σε καιρό ειρήνης. Μια νίκη με σκορ 3-0 επί της Κουίνς Παρκ της Γλασκώβης. Παρότι η ομάδα απείχε πολύ από εκείνη, που στελέχωσε, τελικά, το τάγμα Μακρέι, μια νίκη ήταν η αρχή. Για τους 100, περίπου, επιζώντες του τάγματος, δόθηκαν εισιτήρια διαρκείας, δωρεάν. Το ακόλουθο μήνυμα ήταν γραμμένο στο εσωτερικό, δίπλα στο όνομά τους: «Εθελούσια αυτοί οι άνδρες βγήκαν έξω για να πολεμήσουν για τον Βασιλιά και την Πατρίδα. Η πιο ζοφερή ώρα στην Ιστορία του Έθνους τούς βρήκε έτοιμους. Ως Πρωτοπόροι στο σχηματισμό ενός λαμπρού συντάγματος, οι αθλητές σε όλο τον κόσμο θα τους θυμούνται πάντα. Έκαναν το καθήκον τους καλά και αληθινά και είναι ευπρόσδεκτοι πίσω στο Tynecastle».
Η χειρονομία ήταν μικρή, τίποτα δεν μπορούσε ποτέ να ανταποδώσει τη φρίκη, που είδαν αυτοί οι άνδρες. Οι σύντροφοι, οι φίλοι και τα μέλη της οικογένειάς τους σκοτώθηκαν με τον πιο σκληρό τρόπο. Χρόνια σωματικής και ψυχικής ταλαιπωρίας. Αλλά ήταν σπίτι. Ήταν ασφαλείς. Είχαν αρχίσει να παίρνουν τον φυσιολογικό τρόπο ζωής τους πίσω, όσο φυσιολογικός θα μπορούσε να είναι κάτω από τέτοιες οδυνηρές συνθήκες.
Ο Σερ Τζορτζ Μακρέι επέζησε του πολέμου, αν και σίγουρα δεν έφυγε αλώβητος. Υπήρξαν εκκλήσεις για τη μετονομασία της διάσημης οδού Princes Street του Εδιμβούργου σε McCrae's March, αλλά η ιδέα χλευάστηκε από τους κυβερνώντες. Ο Μακρί πάλεψε με νύχια και με δόντια για την πόλη, για να τιμήσει τα πεσόντα μέλη του τάγματός του. Ένα μεγάλο πέτρινο μνημείο, με μια μεγάλη πρόσοψη ρολογιού και σκαλισμένα λιοντάρια, τοποθετήθηκε έξω από το Haymarket. Χρηματοδοτήθηκε από τους υποστηρικτές των Χαρτς και είναι ένας συγκινητικός φόρος τιμής σε κάθε άτομο σε σχέση με το τάγμα του Μακρέι, που πολέμησε και πέθανε για τη χώρα του.
Ενώ το μνημείο στέκεται, σχετικά απαρατήρητο, το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου, αποτελεί το επίκεντρο μιας ετήσιας παράδοσης κάθε Νοέμβριο. Την 11η ώρα της 11ης ημέρας του 11ου μήνα, το Ηνωμένο Βασίλειο ακινητοποιείται, για να τιμήσει και να θυμηθεί εκείνους, που θυσίασαν τα πάντα, προκειμένου να προστατεύσουν τη χώρα τους κατά τη διάρκεια του πιο τρομακτικού πολέμου, που μπορούσε να φανταστεί κανείς ποτέ. Τηρείται ενός λεπτού σιγή, γίνονται λειτουργίες σε εκκλησίες σε όλη τη χώρα και στο Haymarket, οι παίκτες, οι προπονητές, το διοικητικό συμβούλιο της Χαρτς, αλλά και οπαδοί, συγκεντρώνονται και περπατούν από το μνημείο μέχρι το Tynecastle. Ενωμένοι. Σαν τις γενναίες ψυχές του τάγματος Μακρέι.
* Με πληροφορίες από το βιβλίο του Jack Alexander, με τίτλο «McCrae's Battalion - the story of the 16th Royal Scots».
