Είναι σύνηθες σε μέρες μνήμης για τους ήρωες και τα θύματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως η σημερινή, να θυμόμαστε περισσότερο τις μεγάλες «μάχες», πολιτικές ή στρατιωτικές, οι οποίες έκριναν την έκβασή του.
Παρόλα αυτά, τις περισσότερες φορές, τέτοιου είδους συγκρούσεις κρίνονται από τις λεπτομέρειες, τις μικρές μάχες που λαμβάνουν χώρα στο παρασκήνιο, από ανθρώπους οι οποίοι δεν γράφονται στα βιβλία της «επίσημης» ιστορίας, ίσα ίσα μάλιστα η προσφορά τους λησμονείται, μερικές φορές σκοπίμως.
Ένας από αυτούς ήταν και ο Γεώργιος Ιβάνοφ. Παρόλο που πολλοί μπορεί να μην τον γνωρίζουν καν, αυτή η θρυλική φιγούρα από την Πολωνία υπήρξε πέρα από σπουδαίος αθλητής του Ηρακλή, κι ένας αφανής ήρωας της Εθνικής Αντίστασης, ως ένας από τους καλύτερους σαμποτέρ των Συμμάχων, με δράση στην Ελλάδα.
Ο άνθρωπος αυτός, που πρόλαβε στα μόλις 32 χρόνια που έζησε να καταφέρει πράγματα που οι περισσότεροι δεν θα μπορούσαν να φανταστούν, ανήκει στην κατηγορία αυτών που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην απελευθέρωση της Ελλάδας, ωστόσο στη συνέχεια τα ανδραγαθήματά τους λησμονήθηκαν.
Ο σπουδαγμένος αθλητής
Ο Jerzy Iwanow-Szajnowicz, γνωστός στην Ελλάδα ως Γεώργιος Ιβάνοφ, γεννήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του 1911 στη Βαρσοβία. Ο πατέρας του, κόμης Βλαδίμηρος Ιβάνοφ, ήταν συνταγματάρχης του τσαρικού στρατού. Η μητέρα του, Λεονάρντα Σαΐνόβιτς, ωστόσο, γνώρισε αργότερα έναν Έλληνα, τον Ιωάννη Λαμπριανίδη, τον οποίο και ακολούθησε μαζί με τον νεαρό Γεώργιο στη Θεσσαλονίκη.
Ο φιλόδοξος νεαρός γράφτηκε στο γαλλικό Λύκειο της πόλης, και γρήγορα έμαθε τόσο γαλλικά όσο κι ελληνικά, γνωρίζοντας ήδη πολωνικά και μερικά ρώσικα λόγω του πατέρα του. Γρήγορα, φάνηκε η έφεσή του, πέρα από τις γλώσσες, και στον αθλητισμό, αφού εντάχθηκε στον Γυμναστικό Σύλλογο του Ηρακλή και διέπρεψε στην κολύμβηση, τερματίζοντας πρώτος στα 100 μέτρα ελεύθερο των αγώνων Βορείου Ελλάδος το 1934.
Την αγάπη του για την άθληση, η οποία ήταν πάντοτε γι’ αυτόν χόμπι και όχι προτεραιότητα, «κουβάλησε» μαζί του και στο Λέβεν του Βελγίου, όπου βρέθηκε για να σπουδάσει ως γεωπόνος-μηχανικός. Εκεί συνέχισε να διαπρέπει στην κολύμβηση, καθώς έσπασε το πανεπιστημιακό ρεκόρ κολύμβησης της χώρας και κέρδισε τον τίτλο του Βέλγου Ακαδημαϊκού Πρωταθλητή . Γρήγορα, έγινε αντιληπτός και στην πατρίδα του, με αποτέλεσμα να βρεθεί να αγωνίζεται ως φουνταριστός στην εθνική ομάδα πόλο της Πολωνίας!
Παρόλα αυτά, οι φιλοδοξίες του ήταν πέρα από τον αθλητισμό, καθώς πάντοτε ήθελε να κάνει κάτι πιο σημαντικό. Λίγο καιρό μετά τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Παρίσι, ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η Πολωνία έπεσε από πολύ νωρίς στα χέρια των Γερμανών, επομένως δεν είχε άλλη επιλογή παρά να επιστρέψει στην Ελλάδα.
Παρόλα αυτά, λίγο καιρό αργότερα και η δεύτερη πατρίδα του, όπως την έχει χαρακτηρίσει, πέρασε υπό γερμανικό ζυγό. Σε αυτό το σημείο, ο Ιβάνοφ, συντετριμμένος από τις εξελίξεις, αισθάνθηκε πως ήταν καθήκον του να κάνει ότι μπορεί για να βοηθήσει την κατάσταση, φεύγοντας από την Ελλάδα ώστε να ενταχθεί στον πολωνικό στρατό.
Η εκπαίδευση και η επιστροφή στην Ελλάδα
Παρόλα αυτά, οι Σύμμαχοι και δη οι Βρετανοί είχαν άλλες βλέψεις γι’ αυτόν. Ένας άνθρωπος που γνώριζε καλά 4 γλώσσες, ενώ διέθετε και εξαιρετικές αθλητικές ικανότητες, ήταν κομμένος και ραμμένος ώστε να δράσει ως σαμποτέρ. Πολύ γρήγορα, η βρετανική «Special Operations Executive», μια μυστική οργάνωση για την εκπαίδευση πρακτόρων και σαμποτέρ, αναλαμβάνει την περίπτωσή του.
Η αποστολή του αφορούσε την Ελλάδα, στην οποία επέστρεψε τις 13 Οκτωβρίου του 1941 με το αγγλικό υποβρύχιο Thunderbolt. Οι στόχοι που του είχαν ανατεθεί ήταν ξεκάθαροι. Η οργάνωση μικρών αντιστασιακών ομάδων και η πραγματοποίηση όσων περισσότερων σαμποτάζ ήταν δυνατό εις βάρος των δυνάμεων κατοχής.
Τα πράγματα γι’ αυτόν δεν ξεκίνησαν ιδανικά, αφού πολύ γρήγορα κάποιος παλιός του φίλος τον πρόδωσε στους Γερμανούς με αποτέλεσμα να συλληφθεί. Παρόλα αυτά, κατόρθωσε να δραπετεύσει, φορώντας τη στολή ενός μεθυσμένου Ιταλού στρατιώτη, σύμφωνα τουλάχιστον με τους διάφορους «θρύλους». Παρόλο που επικηρύχθηκε από τις δυνάμεις κατοχής με 500 χιλιάδες δραχμές, ξεκίνησε τη δράση του, και αποδείχθηκε ακόμη καλύτερος σαμποτέρ από κολυμβητής.
Ο Ιβάνοφ υιοθέτησε ένα νέο όνομα, συγκεκριμένα το Κυριάκος Παρίσσης, και ξεκίνησε να εργάζεται στα ναυπηγεία Σκαραμαγκά. Το πρώτο του μεγάλο σαμποτάζ ήταν στις 14 Μαρτίου 1942, την ίδια ημέρα που υπογράφηκε η συμφωνία για το επαίσχυντο κατοχικό δάνειο, μέσω του οποίου η Ελλάδα υποχρεώθηκε ουσιαστικά να καλύπτει τα έξοδα του στρατού κατοχής στην επικράτειά της, με ποσό των 1,5 δισεκατομμυρίου δραχμών μηνιαίως!
Εκείνη τη μέρα, λοιπόν, ο Ιβάνοφ κολύμπησε από την ακτή του Πειραιά στον ναύσταθμο της Σαλαμίνας, έχοντας γύρω από τη μέση του έναν εκρηκτικό μηχανισμό, τον οποίο και τοποθέτησε στο γερμανικό υποβρύχιο U-133. Δύο ώρες μετά, το τελευταίο ανατινάχθηκε και βυθίστηκε, μαζί με το πλήρωμα 45 ανθρώπων που διέθετε.
Δύο μήνες αργότερα, τον Μάιο του 1942, προχωρά σε μία αντίστοιχη πράξη με το ισπανικό ατμόπλοιο «San Isidore», το οποίο έκανε λαθρεμπόριο όπλων για τις δυνάμεις κατοχής και είχε την ίδια τύχη με το υποβρύχιο U-133, καθώς βυθίστηκε στο λιμάνι του Πειραιά. Τον ίδιο μήνα, εισέβαλε στο στρατιωτικό αεροδρόμιο του Ελληνικού μεταμφιεσμένος σε Γερμανό στρατιώτη, ρίχνοντας εκρηκτική σκόνη σε αεροπλάνα και βαρέλια καυσίμων. Δεν είχε φτάσει ακόμα όμως η ώρα για το πιο μεγάλο του σαμποτάζ.
Ο Μουσολίνι και το εργοστάσιο Μαλτσινιώτη
Η υψηλή αυτοπεποίθηση και η άγνοια κινδύνου του Ιβάνοφ τον οδήγησαν να αναλάβει στη συνέχεια κάτι πολύ πιο ριψοκίνδυνο. Συγκεκριμένα, έγινε γνωστό πως τον Ιούλιο του 1942 θα επισκεπτόταν την Αθήνα ο Μπενίτο Μουσολίνι, με τις πληροφορίες να αναφέρουν πως θα κατέλυε το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία». Ο Ιβάνοφ τοποθέτησε εκρηκτικά στο υπόγειο, έχοντας στόχο να τα ενεργοποιήσει την ώρα που ο Ιταλός δικτάτορας θα περνούσε το κατώφλι. Παρόλα αυτά, η επίσκεψή του τελευταίου στην Ελλάδα ματαιώθηκε.
Το μεγαλύτερό σαμποτάζ, ωστόσο, που κατόρθωσε ο Πολωνός μαζί με τους συνεργάτες του, αφορούσε το εργοστάσιο Μαλτσινιώτη στον Υμηττό, που είχε την ονομασία ΠΥΡ-ΚΑΛ και παρήγαγε για χρόνια φυσίγγια, όπλα και κάλυκες. Το εργοστάσιο αυτό, μετά την έναρξη της κατοχής, πέρασε στα χέρια των Γερμανών, μαζί με ολόκληρο το υλικό αλλά και το εργατικό δυναμικό του. Οι κατοχικές δυνάμεις, το χρησιμοποίησαν κυρίως για την κατασκευή κινητήρων για τα αεροπλάνα τους.
Μέσα στους εργάτες, ωστόσο, υπήρχε ΕΑΜικός πυρήνας, ο οποίος συνεργάστηκε με τον Ιβάνοφ σε διάφορες δολιοφθορές, που προκάλεσαν ανυπολόγιστες καταστροφές στον εξοπλισμό των Γερμανών! Λέγεται, μάλιστα, πως ο Ελληνοπολωνός προσποιούταν τον άστεγο έξω από το εργοστάσιο, έτσι ώστε να έρχεται σε επαφή με τους εργάτες για να κάνουν τα σχεδιά τους!
Ακόμη και σήμερα, υπάρχουν πολλές διαφορετικές πληροφορίες σχετικά με το τι ακριβώς περιελάμβαναν οι δολιοφθορές που έκαναν. Το σίγουρο ήταν πως είχαν μεγάλο αποτέλεσμα, αφού υπολογίζεται πως οδήγησαν σε καταστροφή περίπου 400 γερμανικών αεροπλάνων!
Η πιο δημοφιλής θεωρία είναι ότι οι σαμποτέρ έριχναν στον κινητήρα ρινίσματα σιδήρου, τα οποία δεν μπορούσαν να γίνουν αντιληπτά στον έλεγχο και ουσιαστικά αχρήστευαν άμεσα το αεροπλάνο κατά την απογείωση. Ο αντιστασιακός Νίκος Καραθάνος, ωστόσο, στο βιβλίο του «Ιστορία της Αντίστασης 1940-45», δίνει μια άλλη εκδοχή: «Στου Μαλτσινιώτη οι σύντροφοί μας είχαν σκεφτεί να βάλουν σε πράξη μια μέθοδο σαμποτάζ: να καταστρέφουν τον κινητήρα, όταν το αεροπλάνο πετάξει για δοκιμή μ’ αυτόν τον κινητήρα και κάνει ελιγμό ή στροφή. Όλα τα αεροπλάνα κάνουν δοκιμή στροφής, ανάστροφης που λένε. Ρίχνανε λοιπόν μέσα στον κινητήρα μετά τον ποιοτικό έλεγχο και λίγο πριν την συναρμολόγηση παξιμάδια(μεταλλικό εξάρτημα που βιδώνει γύρω από μια βίδα).
Τα παξιμάδια αυτά επειδή είναι βαριά, όταν λειτουργεί το αεροπλάνο σε ευθεία πλεύση βρίσκονται στο κάτω μέρος, στο κόρτερ, όταν όμως αναποδογυριζόταν το αεροπλάνο γύριζαν προς τα πάνω, τα άρπαζε ο στροφαλοφόρος, ο άξονας κι έτσι ο κινητήρας έσπαζε. Με αυτόν τον τρόπο έκαναν πολλά σαμποτάζ, κατέστρεψαν 65 κινητήρες με αποτέλεσμα να πέσουν πολλά εχθρικά αεροπλάνα και να χαθούν δεκάδες Γερμανοί αεροπόροι, αλλά τελικά τους ανακαλύψανε, τυχαία. Ένα αεροπλάνο δεν καταστράφηκε και οι Γερμανοί βρήκαν μέσα στον κινητήρα τα παξιμάδια που είχαν ρίξει οι δικοί μας».
Η πιο πειστική, πάντως, αφήγηση βρίσκεται στο βιβλίο της Ιωάννας Τσάτσου «Φύλλα Κατοχής», όπου ένα κεφάλαιο εξιστορεί η μητέρα του Ηλία Αλεβιζάκη, ενός εκ των εργατών στην ΠΥΡ-ΚΑΛ και συνεργατών του Ιβάνοφ: «Αυτές τις μέρες μια μουντή ανησυχία βασίλευε στο επιταγμένο εργοστάσιο του Μαλτσινιώτη. Οι Γερμανοί ήταν ανάστατοι. Οι κινητήρες αεροπλάνων που κατασκεύαζε το εργοστάσιο δε λειτουργούσαν κανονικά. Ο Ηλίας Αλεβιζάκης μαζί με τον Βασίλη Ιωαννίδη και τον Βαρκάδο, και οι τρεις εργάτες, πήγαιναν το πρωί στη δουλειά τους με το στόμα γεμάτο μεταλλικά θρύμματα. Αυτά τα θρύμματα τα φυσούσαν μέσα στις μηχανές των αεροπλάνων. Τα αεροπλάνα έπεφταν ή δεν ξεκινούσαν. Οι κινητήρες καταστρέφονταν.
Οι γερμανοί έψαχναν με πείσμα να βρουν την αιτία του κακού. Είχαν λύσει πάνω από τριάντα κινητήρες για να βεβαιωθούν πως σε όλους εύρισκαν τα ίδια τριμμένα ελάσματα. Ο Αλεβιζάκης γνώριζε πως θα τον έπιαναν και μπορούσε να φύγει. Λάτρευε όμως τη μάνα του. Την αγαπούσε και τη λυπότανε. Την έβλεπε κάθε μέρα να παλεύει μόνη της ,από τα ξημερώματα, για τα πέντε ανήλικα αδέρφια του. Έτρεμε μη της συμβεί κακό. Λίγες μέρες έκανε τον άρρωστο. Μα όταν πήγαν να τον πιάσουν παραδόθηκε».
Όπως και να ‘χει, το σίγουρο είναι πως οι Γερμανοί, όταν πια κατάλαβαν ότι οι βλάβες των αεροπλάνων τους δεν ήταν τυχαίες και ανακάλυψαν το σαμποτάζ, ανέβασαν την επικήρυξη του Ιβάνοφ σε 2 εκατομμύρια δραχμές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να πέσει ξανά θύμα προδοσίας, από δύο αδέρφια που του παρείχαν καταφύγιο, τα οποία τον κατέδωσαν στην Γκεστάπο.
Η εκτέλεση και οι τιμές
Στις 4 Γενάρη του 1943, και αφού πέρασε από στρατοδικείο, ο Ιβάνοφ οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα, στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Ακόμη κι εκεί, ωστόσο, δεν τα έβαλε κάτω, αφού επιχείρησε να δραπετεύσει! Σύμφωνα με την επικρατούσα θεωρία, κατάφερε να απαλλαχθεί από τις χειροπέδες του, κάτι που γνώριζε από την εκπαίδευσή του, και αφού χτύπησε τους δεσμοφύλακες επιχείρησε να διαφύγει στο δάσος.
Παρόλα αυτά, στο ανθρωποκυνηγητό που προέκυψε, μία σφαίρα ενός Γερμανού στρατιώτη τον βρήκε στο πόδι και τον έριξε στο έδαφος. Στη συνέχεια, οι Γερμανοί τον εκτέλεσαν δεμένο σε ένα στύλο, ενώ ο ίδιος, λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή, φώναξε «Ζήτω η Ελλάς! Ζήτω η Πολωνία!».
Δεν χρειάζεται να πούμε, πως και οι συνεργάτες του στο σαμποτάζ της ΠΥΡ-ΚΑΛ, οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα λίγο μετά από αυτόν. Μικροί ήρωες, τους οποίους η «επίσημη» ιστορία έχει ξεχάσει, αν και τους καρπούς των θυσιών τους, συνεχίζουμε να τους δρέπουμε καθημερινά. Την ημέρα της εκτέλεσής τους περιγράφει καλύτερα απ’ όλους η Ιωάννα Τσάτσου στα «Φύλλα Κατοχής»: «Έγινε η δίκη των τριών παλλικαριών στις πέντε του Φλεβάρη, μπροστά σ’ όλο το προσωπικό του εργοστασίου για παραδειγματισμό. Η απόφαση θεωρήθηκε τελεσίδικη την ίδια μέρα. Χτες το πρωί τους τουφέκισαν. Πολλοί είναι εκείνοι που μένουν χωρίς προστάτη με όλες αυτές τις εκτελέσεις. Με τη χτεσινή, μένει έρημη η μάνα του Αλεβιζάκη, με πέντε ανήλικα. Του Ιωαννίδη η γυναίκα, το παιδί, η μάνα, η αδερφή κι ένας αδερφός με κρυοπαγήματα. Του Βαρκάδου, η άρρωστη μητέρα»…
Στην Ελλάδα, αν και δεν έχει τιμήσει τον Ιβάνοφ όσο επίσημα θα έπρεπε, έχουν γίνει ονοματοδοσίες αλλά και εκδηλώσεις στη μνήμη του. Η πιο γνωστή από αυτές αφορά τη Θεσσαλονίκη, και συγκεκριμένα το αθλητικό σωματείο όπου διακρίθηκε, τον Ηρακλή. Το κλειστό γυμναστήριο του συλλόγου, το οποίο φιλοξενεί μεταξύ άλλων και την ομάδα μπάσκετ, ονομάζεται «Ιβανώφειο», ενώ ο Ηρακλής έχει οργανώσει πολλές φορές τα «Ιβανώφεια», αθλητικούς αγώνες στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχει, επίσης, ένα άγαλμά του στην οδό Λαγκαδά στη Θεσσαλονίκη, στο άνω τμήμα του Πάρκου των Εθνών.
Και στην Πολωνία; Στη Βαρσοβία μπορεί κανείς να βρει μια αναμνηστική πλάκα στο σπίτι όπου έζησε και στην εκκλησία όπου βαφτίστηκε. Επιπλέον, υπάρχουν δρόμοι με το όνομά του σε πολλές πόλεις, αλλά αυτό είναι το αποτέλεσμα του μυθιστορήματος «Αgent No.1», ενός βιβλίου που βασίστηκε στη ζωή του και σημείωσε κάποια επιτυχία. Αργότερα, βγήκε στους κινηματογράφους και ταινία με το ίδιο όνομα, όμως δεν προκάλεσε ενθουσιασμό στο κοινό και τους κριτικούς και ο ήρωας ξεχάστηκε...
