Αλλο το Πολυτεχνείο, άλλο το... πολιτικοτεχνείο

Μεγάλη και ενοχλητική αλήθεια: «Στην οδό Πατησίων συντρίφθηκαν οι ευσεβείς πόθοι της δικτατορίας για ελεγχόμενη φιλελευθεροποίηση, καθώς και οι συμβιβαστικές διαθέσεις των πολιτικών ανδρών και κινήσεων, που ήταν έτοιμοι να δεχθούν μια ανάπηρη δημοκρατία». (Ιστορικό Λεύκωμα Εφημερίδας «Καθημερινή», τόμος έτους 1973, επίλογος της ανάλυσης των γεγονότων του Πολυτεχνείου).

Ναι, την «ανάπηρη δημοκρατία» θα την προσυπέγραφε το μεγαλύτερο τμήμα της πολιτικής ελίτ που συνέθετε τον νόμιμο, «εθνικό κορμό» της Ελλάδας πριν από τη δικτατορία. Τόσο ενοχλητική είναι αυτή η αλήθεια, ώστε επί δεκαετίες καταχωνιάζεται κάτω από τόνους βαρετών και απατηλών κλισέ: το Πολυτεχνείο ήταν «όλων μας», το Πολυτεχνείο το επικρότησαν «όλοι», το Πολυτεχνείο της «εθνικής ενότητας».

Κουραφέξαλα. Η εξέγερση του '73 ασφαλώς και ένωσε ανθρώπους διαφορετικούς (σε πολλούς τομείς), αλλά οι υπόλοιπες «ενοποιητικές» ιδιότητες νοούνται μόνο κατ' ευφημισμόν. Το Πολυτεχνείο ήταν σοκ και σχίσμα. Αιφνιδίασε όλες τις πολιτικές δυνάμεις, της Αριστεράς συμπεριλαμβανομένης, αλλά αυτό ήταν το λιγότερο.

Σημαντικότερη παράμετρος ήταν η καχυποψία με την οποία το πολιτικό mainstream της περιόδου εκείνης αντιμετώπισε το Πολυτεχνείο και τη σπορά καινών δαιμονίων εκ μέρους του: πνεύμα ανυπακοής, ριζοσπαστισμός αδιανόητος για τα καλούπια όσων –κι αυτοί δεν ήσαν λίγοι– αναζητούσαν «γέφυρες» με τη χούντα, η οποία με το «πείραμα Μαρκεζίνη» είχε ρίξει πολλά τυράκια στην πολιτική πιάτσα…

Μικρή σταχυολόγηση: σε άρθρο του στην «Ακρόπολη» με τίτλο «Πού πάμε, πού βρισκόμαστε», τον Φεβρουάριο του 1972, ο «γεφυροποιός» (του 'μεινε και τ' όνομα) Ευάγγ. Αβέρωφ τάχθηκε εναντίον της βίαιης ανατροπής της δικτατορίας. Μη νομίσετε ότι ως «βίαιη ανατροπή» η ορολογία της εποχής κατέγραφε τις τοποθετήσεις βομβών – μόνο αφελείς πίστευαν ότι θα έπεφτε έτσι η χούντα. Ως ενδεχόμενη απόπειρα βίαιης ανατροπής αναφερόταν η πιθανότητα δυναμικών κινητοποιήσεων, όπως αυτές που θα γίνονταν το '73 – πρώτα στη Νομική, κατόπιν στο Πολυτεχνείο.

Τις ημέρες εκείνες (Φεβρουάριος 1972), μιλώντας σε συγκέντρωση στελεχών της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΑΚ στο Ντάρμσταντ της Δ. Γερμανίας, ο Ανδρέας Παπανδρέου ξεσπάθωνε εναντίον της Ενωσης Κέντρου και του Γ. Μαύρου προσωπικά. Τους κατηγορούσε ότι προσχωρούσαν, όπως και η ηγεσία της ΕΡΕ, στη γραμμή του συμβιβασμού με τη χούντα.

Σχεδιάζοντας ήδη τη ρήξη με το παραδοσιακό Κέντρο, ο Α. Παπανδρέου δεν σταματούσε να «βγάζει στη φόρα» υπαρκτά σχέδια «γεφυροποίησης». Τον Οκτώβριο του 1973, μόλις 39 ημέρες πριν από την κατάληψη στο Πολυτεχνείο, μιλώντας στον «Ελληνικό Ταχυδρόμο» του Μόντρεαλ, ο Α. Παπανδρέου χαρακτήρισε «δοσιλογισμό και ραγιαδισμό» κάθε συμμετοχή «στις πολιτικές διαδικασίες που προβλέπονται από το Σύνταγμα 1968-73». Γνώριζε ότι είχαν πυκνώσει οι διεργασίες αναζήτησης φόρμουλας για έναν λιγότερο… σφικτό «γύψο».

Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν ήταν καθόλου παράξενο που στην ίδια τη συντονιστική επιτροπή κατάληψης του Πολυτεχνείου απορριπτόταν κατηγορηματικά κάθε ιδέα περί επαφών με τους πολιτικούς της εποχής. Είναι γνωστό ότι ο απόηχος της αιματηρής καταστολής της εξέγερσης από τα τανκς και τα όπλα της χούντας συναντήθηκε με τη σιωπή του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Κιχ δεν έβγαλε τότε το πιο γερό χαρτί της ελληνικής πολιτικής ελίτ!

Η εξήγηση αναφέρεται στο Αρχείο Καραμανλή (τόμος 7ος, σελίδα 202): «Ο Κ. Καραμανλής, μη έχοντας άμεση εποπτεία των δραματικών γεγονότων που εκτυλίσσονταν στην Αθήνα και εν όψει πιθανών ανεξέλεγκτων εξελίξεων που ήταν δυνατό να επιφυλάσσουν (…), δεν θεώρησε προφανώς σκόπιμο να κάνει οποιαδήποτε εσπευσμένη δήλωση». Η ουσία αποτυπώνεται σε αυτό το «εν όψει πιθανών ανεξέλεγκτων εξελίξεων». Διορατικός όπως πάντα, ο κατοπινός λεγόμενος «εθνάρχης» κατανοούσε τις πιθανές παρενέργειες του Πολυτεχνείου.

Μια πιθανή παρενέργεια θα ήταν να «παγώσουν» σενάρια «ομαλής εξέλιξης», που είχαν ως κοινό παρονομαστή την τελική ανάθεση των ηνίων της χώρας στον ίδιο. Αλλη εκδοχή ήταν αυτό που τελικώς έγινε: να μην αργήσει η επάνοδος Καραμανλή, αλλά σε ένα μεταπολιτευτικό περιβάλλον που λόγω Πολυτεχνείου θα ήταν πολύ πιο ζόρικο για την άσκηση της εξουσίας.

Κάποιος θα πει: «Τι ζόρικο, 55% πήρε η νεοϊδρυθείσα Ν.Δ. στις εκλογές του 1974». Ασφαλώς, όπως ακριβώς τον γαλλικό Μάη του '68 τον διαδέχθηκε μεγάλη εκλογική νίκη του Ντε Γκωλ. Ολοι, όμως, ξέρουν πως ούτε η γαλλική κοινωνία παρέμεινε ίδια έπειτα από την εξέγερση του '68 ούτε η ελληνική στον απόηχο του Πολυτεχνείου. Κι ας χώριζαν αρκετές, σημαντικές διαφορές το γαλλικό '68 από το ελληνικό '73.

Αφήνουμε για αύριο ορισμένες σημαντικές εκκρεμότητες: τον αιφνιδιασμό της Αριστεράς από το Πολυτεχνείο, τη διάσταση πολιτικών ηγεσιών και αρκετών ενταγμένων στα αντίστοιχα κόμματα κ.λπ. Ηδη, όμως, το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα: άλλο είναι το Πολυτεχνείο του '73 κι άλλο το… πολιτικοτεχνείο, δηλαδή η εκ των υστέρων προσπάθεια του mainstream πολιτικού κόσμου να το «κόψει και να το ράψει» στα μέτρα του.