Στη Γερμανία, τέτοιες ημέρες πριν από 20 χρόνια

Παρασκευή, 10 Νοεμβρίου 1989. Το Τείχος δεν χωρίζει πια το Βερολίνο. Εξω από τα αστυνομικά τμήματα της ανατολικής πλευράς συνωστίζονται δεκάδες χιλιάδες άτομα. Ζητούν βίζα για να επισκεφθούν το δυτικό τμήμα της πόλης. Αδυνατώντας να εξυπηρετήσει τόσο κόσμο, η αστυνομία της καταρρέουσας DDR (Λαϊκής Δημοκρατίας Γερμανίας) επιτρέπει τη διέλευση της μεθοριακής γραμμής χωρίς βίζα.

Το απόγευμα, δεκάδες χιλιάδες χαρούμενοι διαδηλωτές συγκεντρώνονται μπροστά στο Δημαρχείο του Σένεμπεργκ. Στις 5 μ.μ. ανεβαίνει στο βήμα ο Βίλι Μπραντ. Ηταν δήμαρχος του Δυτικού Βερολίνου όταν κτίστηκε το Τείχος, το 1961. Αργότερα (από το 1969), ως καγκελάριος, θεμελίωσε την «Ostpolitik», την πολιτική που πρότασσε τις καλές σχέσεις και τη συνεργασία Ανατολής - Δύσης.

Ο κόσμος αποθεώνει τον Μπραντ, αλλά γιουχάρει αγρίως το πρόσωπο που τον διαδέχεται στο βήμα. Τον χριστιανοδημοκράτη καγκελάριο Χέλμουτ Κολ. Αμήχανος ο Κολ, ολοκληρώνει την ομιλία του με δύο «κορόνες». Φωνάζει «ζήτω η ελεύθερη γερμανική πατρίδα» και «ζήτω η ελεύθερη ενωμένη Ευρώπη». Οχι μόνο δεν κερδίζει κάποιο –τυπικό, έστω– χειροκρότημα, αλλά οι αποδοκιμασίες γίνονται… ανελέητες.

Πόση σημασία είχαν αυτά τα σφυρίγματα; Για την ιστορία, μηδαμινή. Ο Κολ έγινε καγκελάριος της ενωμένης Γερμανίας και πιστώθηκε τη δεσπόζουσα θέση που κέρδισε η χώρα στην Ευρώπη. Η ιστορία ασχολείται συστηματικότερα με την απονομή βραβείων και σπανιότερα με τη διατήρηση φωτογραφικών στιγμών. Εάν μάλιστα αυτές αντίκεινται στην… κυρίως δουλειά της ιστορίας, δεν βρίσκουν θέση στα «πάνω ράφια» του αρχείου της.

Αφάνταστα διαφορετικοί μεταξύ τους ήταν οι άνθρωποι που πανηγύρισαν ή απλώς χαμογέλασαν για την πτώση του Τείχους τον Νοέμβριο του 1989. Η ιστορία, όμως, ομογενοποιεί. Μετατρέπει το εκάστοτε μωσαϊκό σε μία λίθο και πάνω της στηρίζει τα συμπεράσματα όσων τη γράφουν. Τα ανομοιογενή μωσαϊκά, όμως, υπήρξαν – πάντοτε υπάρχουν. Ο Κολ που αποδοκιμάστηκε τον Νοέμβριο του '89 στο Δυτικό Βερολίνο αποθεώθηκε 40 ημέρες αργότερα στη Δρέσδη.

Η συντριπτική πλειονότητα του πλήθους που γιόρταζε τα μεσάνυχτα της 9ης Νοεμβρίου στο Βερολίνο, υπό τους ήχους του «Wall» των Pink Floyd, θα εξοργιζόταν εάν βρισκόταν στη Λειψία στις 11 Δεκεμβρίου: εθνικιστές διαδηλωτές κράδαιναν γερμανικές σημαίες, στις οποίες απεικονίζονταν χάρτες της χώρας με τα σύνορα του χιτλερικού Τρίτου Ράιχ. Δηλαδή με τα κατακτημένα –από τους Ναζί– εδάφη άλλων χωρών.

Είτε ενθουσιωδώς είτε συγκρατημένα, στο «πάρτι» συμμετείχαν και άνθρωποι που κατά τα άλλα δεν θα αντάλλασσαν «καλημέρα» μεταξύ τους. Από ακροδεξιούς μέχρι αριστερούς που διαπίστωναν ότι τα καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης «λέκιαζαν» ανεπανόρθωτα τις αξίες του σοσιαλισμού, δικαιώνοντας τη γνωστή σκωπτική ρήση: «Καπιταλισμός είναι η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Σοσιαλισμός είναι το… ακριβώς αντίθετο».

Ελα όμως που ένα τμήμα του… υπαρκτού καπιταλισμού της εποχής ανησυχούσε σφόδρα. Οι κυβερνήσεις Αγγλίας και Γαλλίας δεν έβλεπαν με καθόλου καλό μάτι την επικείμενη μεγάλη ισχυροποίηση της Γερμανίας που όδευε ολοταχώς προς ενοποίηση. Μάλιστα ο Γάλλος πρόεδρος, ο Φρανσουά Μιτεράν, δεν προσπάθησε καν να κρύψει την αγωνία του, ακόμη κι όταν επισκέφθηκε το Ανατολικό Βερολίνο τον Δεκέμβριο του 1989: «Ο γερμανικός λαός οφείλει να λάβει υπόψη του την ισορροπία στην Ευρώπη προτού αποφασίσει».

Από εκεί και πέρα, ισχύει το «δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται», μόνο που τα αποθέματα ξύλου δεν είναι παντοτινά. Είκοσι χρόνια αργότερα, φαντάζει απελπιστικά μίζερη κάθε απόπειρα να «δικαιωθεί» ο σύγχρονος καπιταλισμός (όρεξη να 'χουμε να συζητάμε για το χάλι του), με την υπόμνηση του τέλους των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης. Μίζερο και ντεμοντέ. Πόσο; Τηρουμένων των αναλογιών, όσο ήταν κάποτε και η έκκληση των σοβιετικών ηγεσιών προς την κοινωνία να μην ξεχνά τα κακά των Τσάρων.

Ακούς: «Μα δεν υπάρχει εναλλακτική λύση - με τα στραβά, τις ανισότητες, τις αδικίες ή και τους παραλογισμούς του, αυτό είναι το μόνο νοητό κοινωνικό σύστημα». Ναι, δεν λέω, μοιάζει με νομοτέλεια, μόνο που τα νεκροταφεία της ιστορίας, της κοινωνιολογίας και κάθε επιστήμης έχουν ένα κοινό: είναι γεμάτα από χθεσινές «νομοτέλειες».

Την περασμένη εβδομάδα, σε ρεπορτάζ των «Financial Times» για την επέτειο της πτώσης του Τείχους μιλούσε ένας Γερμανός διαφημιστής με ειδικότητα στην Ανατολική Ευρώπη, ονόματι Αλεξάντρ Μακάτ. Ελεγε: «Επειτα από μια δεκαετία χαμένων θέσεων εργασίας, οικονομικής στασιμότητας, κλιματικής επιδείνωσης και τρόμου, στη Δύση έχει συντελεστεί αλλαγή φιλοσοφίας. Η Δύση γίνεται όλο και περισσότερο σαν την Ανατολή».

Υπερβολή; Οπως το πάρει κανείς. Εμείς λέμε να πάρουμε –αύριο– το… ημερολόγιο. Να θυμηθούμε ενδιαφέροντα γεγονότα του Νοεμβρίου 1989 –κι όχι μόνο στη Γερμανία– και να τα αντιπαραβάλουμε με κατοπινά συμβάντα. Να κάνουμε ένα πληρέστερο, ζουμερό «ζουμ», ενθυμούμενοι ακόμη και μουσικές επιτυχίες της εποχής. Ισως δούμε, έτσι, αν έχει κάποιο δίκιο ο Μακάτ.