Πόσες Ζάνες πάει αυτό το λάδωμα, ελλανοδίκη;

Ξέρετε τι ήσαν οι Ζάνες στην αρχαιότητα; Χάλκινα αγάλματα του Δία με ειδική αξία: την Ολυμπία κοσμούσαν και τη διαφθορά μετρούσαν. Τις δαπάνες κατασκευής τους κάλυπταν τα πρόστιμα που επέβαλλαν οι ελλανοδίκες των Ολυμπιακών Αγώνων, όταν υπέπιπταν στην αντίληψή τους δωροδοκίες και λοιπές απάτες. Η «λυπητερή» συνήθως επιβάρυνε τις πόλεις των πονηρών αθλητών και λάμπρυνε την Ολυμπία με αγάλματα.

Ετσι, απαριθμούσες Ζάνες και υπολόγιζες πόσο αυξάνονταν οι ζαβολιές στους Αγώνες -οι εξακριβωμένες, βεβαίως. Μόνο που για να κάνεις σωστό λογαριασμό έπρεπε να γνωρίζεις πόσα αγάλματα αντιστοιχούσαν σε κάθε κρούσμα. Να, φερ' ειπείν, ο Παυσανίας έγραφε («Ελλάδος Περιήγησις») ότι έξι Ζάνες στήθηκαν μόνο με την υπόθεση Κάλλιππου. Πολύκροτο «σίριαλ», το άτιμο: Το 332 π.Χ. (112η Ολυμπιάδα) ο Αθηναίος αθλητής του πεντάθλου Κάλλιππος «εξωνήσασθαι τους ανταγωνιουμένους χρήμασι», που 'γραφε κι ο Παυσανίας. Δωροδόκησε τους αντιπάλους για να στεφθεί νικητής. Τον πήραν χαμπάρι και... «πάρε να ’χεις», Αθήνα, βαρύ πρόστιμο.

Οι Αθηναίοι αποφάσισαν να αντιδράσουν. Επειδή τότε δεν υπήρχαν τηλεοπτικά παράθυρα, ώστε να εμφανιστούν επιφανείς άνδρες και να καταγγείλουν πως οι ζηλόφθονοι Ηλείοι ελλανοδίκες «την είχαν στήσει» στην ένδοξη Αθήνα, έκαναν κάτι απλό: έστειλαν στην Ολυμπία τον ρήτορα Υπερείδη για να πείσει τους ελλανοδίκες να παραγράψουν τη χρηματική ποινή. Κάπως φθηνή αποστολή για έναν άνθρωπο που έως τότε εντυπωσίαζε με τις αντιμακεδονικές πολιτικές αγορεύσεις του. Τι να κάνει, όμως, ο Υπερείδης; Πήγε στην Ολυμπία. Τσάμπα ο κόπος, τσάμπα το «μπλα μπλα», πλήρωσε η Αθήνα τον παρά.

Εξι Ζάνες είχε «πιάσει» στην ολυμπιακή... πιάτσα μισό αιώνα νωρίτερα (98η Ολυμπιάδα, 388 π. Χ.) και η υπόθεση του Θεσσαλού πυγμάχου Εύπωλου, που λάδωσε τρεις αντιπάλους. Η πιο συνηθισμένη «ταρίφα», πάντως, κατά τα φαινόμενα ήταν δύο Ζάνες. Τόσες απέφεραν οι υποθέσεις του Ρόδιου παλαιστή Φιλόστρατου που δωροδόκησε τον Ηλείο Εύδηλο, του Ηλείου συναδέλφου του Πολύκτορα που αγόρασε τον θρίαμβό του συναλλασσόμενος με τον Σώσανδρο από τη Σμύρνη, καθώς και του πυγμάχου Δίδα, ο οποίος στην 26η Ολυμπιάδα την «κανόνισε τη δουλειά»: ο ίδιος έγινε κατά τι πλουσιότερος κι ο αντίπαλός του, ο Σαραπάμμων, «νίκησε». Επειδή όμως αυτό το περιστατικό έλαβε χώρα κατά την πρώιμα ολυμπιακά χρονικά, όταν η τέχνη της εξαπάτησης διένυε περίοδο σχετικής ανωριμότητας, οι δύο πυγμάχοι δεν αντάλλαξαν γροθιές. Ούτε για το θεαθήναι. Εάν τους τιμωρούσαν και για αδυναμία άσκησης της υποκριτικής τέχνης, όλα και κάποια Ζάνα παραπάνω θα κατασκευαζόταν για να τιμηθούν ο Ζευς και το αγνό ολυμπιακό πνεύμα.

Μη νομίζετε, όμως, ότι οι ελλανοδίκες έριχναν μόνο πρόστιμα. Εριχναν και ξύλο! Το 420 π.Χ., όπως ήδη έχουμε αναφέρει, οι Σπαρτιάτες αποκλείστηκαν από τους Αγώνες επειδή παραβίασαν την εκεχειρία. Ελα όμως που ο Λίχας δεν άντεχε χωρίς τις αρματοδρομίες του... Ο δαιμόνιος Λακεδαιμόνιος εμφανίστηκε ως Θηβαίος. Το κόλπο έγινε αντιληπτό. Τον μαστίγωσαν και τον έδιωξαν με τις κλοτσιές. Ο δυστυχής Λίχας, βλέπετε, δεν προλάβαινε να ακολουθήσει τη νομότυπη οδό, καθώς όλα –εισβολή και αποβολή των Σπαρτιατών- έγιναν γρήγορα. Αν είχε χρόνο, πιθανότατα θα μπορούσε να πάρει κανονική μεταγραφή, όπως έκαναν τόσοι και τόσοι άλλοι. Απορείτε; Κακώς! Μεταγραφές γίνονταν, ορισμένες μάλιστα έκαναν πάταγο.

Να, ας πούμε ξακουστή ήταν η μεταγραφή του δρομέα Αστυλου από τον Κρότωνα, σημαντική αποικία των Αχαιών στη (σημερινή) Νότια Ιταλία. Ο Αστυλος, Ολυμπιονίκης το 488 π.Χ., στους Αγώνες του 484 π. Χ. νίκησε πάλι, αυτή τη φορά όμως ως Συρακούσιος. Ε, Αστυλος ήταν ο άνθρωπος, είπε να «στυλώσει» λίγο τα οικονομικά του με τα λεφτά που του προσέφεραν οι Συρακούσιοι. «Πυρ και μανία» έγιναν οι συντοπίτες του στον Κρότωνα. Οχι μόνο έκαναν κομματάκια τον ανδριάντα του, αλλά δήμευσαν το σπίτι του και το μετέτρεψαν σε φυλακή. Ο Κρητικός Σωτάδης -δρομέας κι αυτός- κατά την 99η Ολυμπιάδα νίκησε και στην επόμενη εκπροσώπησε την Εφεσο. Οι Κρητικοί εξοργίστηκαν και τον εξόρισαν, αλλά με της Εφέσου το πολύ το χρήμα ο Σωτάδης το άντεξε της ξενιτιάς το κρίμα. Η πρακτική των μεταγραφών είναι ένα από τα αναρίθμητα καρφιά στο φέρετρο του φαιδρού ισχυρισμού πως τάχα στους αρχαίους Αγώνες δεν υπήρχαν υλικά κίνητρα. Πως οι αθλητές επεδίωκαν μόνο την ηθική ικανοποίηση, το στεφάνι από αγριελιά που ονομαζόταν «κότινος». Ανοησίες! Ειδικά από τον 5ο αιώνα κι έπειτα, η τιμή είχε… τιμή μεγάλη, όπως θα δούμε στο επόμενο σημείωμά μας.

Μπορεί οι μεταγραφές να επιτρέπονταν, όχι όμως και οι κουτοπονηριές των παράλληλων δραστηριοτήτων. Οι ελλανοδίκες της 218ης Ολυμπιάδας απέκλεισαν τον πυγμάχο Απολλώνιο –ή Ράντη- της Αλεξάνδρειας που κατέφθασε στον χώρο ασθμαίνων και με μεγάλη καθυστέρηση, διότι νωρίτερα είχε λάβει μέρος σε αγώνες στην Ιωνία. Κέρδισε εκεί αδρές αμοιβές και σκέφθηκε να προλάβει να θριαμβεύσει και στην Ολυμπία. Για κακή του τύχη οι ελλανοδίκες ανακήρυξαν νικητή έναν άλλον, τον Ηρακλείδη, άνευ αγώνος. Μόλις αντίκρισε ο Ράντης τον «κότινο» στο κεφάλι του άλλου, αισθάνθηκε το αίμα να ανεβαίνει στο δικό του: όρμησε στον Ηρακλείδη και τον έκανε του αλατιού.

Ο στεφανωμένος τραυματίστηκε σοβαρά, δεν ήταν όμως αυτό το χειρότερο που μπορούσε να πάθει κανείς στην πάλη, την πυγμαχία και το παγκράτιο. Στην πρώτη -εισήχθη στους Ολυμπιακούς το 708 π.Χ- είχες τα περιθώρια να στραγγαλίσεις τον αντίπαλο. Στη δεύτερη –έκανε πρεμιέρα το 668 π.Χ.- να τον τσακίσεις, ακόμη κι όταν αυτός είχε εξουδετερωθεί. Στο τρίτο να βγάλεις τα μάτια του. Ούτε οι θανατώσεις ούτε οι αναπηρίες αθλητών ήσαν σπάνιες. Ούτε βεβαίως οι παραβιάσεις των κανονισμών που ούτως ή άλλως «χάιδευαν» την αγριότητα. Με το δίκιο του ο Κυριάκος Σιμόπουλος, συγγραφέας του εξαιρετικά πλούσιου σε πληροφορίες βιβλίου «Μύθος, Απάτη και Βαρβαρότητα οι Ολυμπιάδες», παρατηρεί: «Το περίεργο και τραγικό είναι ότι στην αρχαία Ελλάδα, ενώ στον καθημερινό βίο επιβάλλονταν βαρύτατες ποινές για κάθε άσκηση βίας, τραυματισμούς ή θανάτωση ατόμων, στους Ολυμπιακούς και τους άλλους τοπικούς Αγώνες οι Αρχές και το κοινό ανέχονταν τις βαρβαρότητες». Ποιος είπε ότι οι σεβαστοί μας πρόγονοι δεν είχαν τις αντιφάσεις τους;

Οι ίδιοι οι ελλανοδίκες, όμως, πόσο σεβαστοί ήσαν; Αποδεικνύονταν πάντοτε κέρβεροι εναντίον της διαφθοράς ή συχνά γίνονταν κι αυτοί «μέρος του προβλήματος»; Ναι, σωστά μαντέψατε, το δεύτερο συνέβαινε. Θα τα δούμε αναλυτικά στη συνέχεια, ακτινογραφώντας ορισμένα «Εψιλον» των αρχαίων Αγώνων - με την Εκεχειρία ξεμπερδέψαμε: Ελλανοδίκες, «Ερασιτεχνισμός» (εδώ γελάνε), Εριδες Εξουσίας.