«Φεγγαράκι μου», φέξε το Κρυφό Σχολειό…

Λοιπόν, το παραμύθι Νο2 της «επίσημης» φιλολογίας για το 1821 το καταρρακώνει ο ίδιος ο «πρωταγωνιστής» του: στα απομνημονεύματά του ο Παλαιών Πατρών Γερμανός δεν αναφέρει τίποτε για την υποτιθέμενη ανύψωση του λάβαρου της Επανάστασης στην Αγία Λαύρα, εκ μέρους του ίδιου, την 25η Μαρτίου. Πολύ λογικό, μια και η εν λόγω «τελετή έναρξης» αποτελεί αποκύημα «ευσεβούς» φαντασίας.

Η επανάσταση άρχισε στη Μολδοβλαχία, στη δε Πελοπόννησο είχαν προηγηθεί σημαντικές αναμετρήσεις (π.χ. σε Καλαμάτα, Πάτρα). Γιατί λοιπόν καθιερώθηκε ως εθνική εορτή η 25η Μαρτίου, κάτι το οποίο -ειρήσθω εν παρόδω- επισήμως έγινε αργά, το 1838; Α, εδώ δεν ηχεί το «νιάου νιάου» στα κεραμίδια, αλλά το «γιορτή είναι το δίκιο της Εκκλησίας» σε ψαλμωδία. Η επανάσταση «έπρεπε» να ταυτιστεί με μια σημαντική θρησκευτική εορτή, αλλά και με κληρικό αρχηγό - κι όποιος διαφωνεί αφορεσμένος να 'ναι…

Το εν λόγω μύθευμα αρκείται στο αργυρό μετάλλιο, διότι απλούστατα το χρυσό απονέμεται ασυζητητί στο «Κρυφό Σχολειό». Τον κατά φαντασίαν θεσμό που «αποδεικνύει» ότι η Εκκλησία αναγέννησε πνευματικά το έθνος επί Τουρκοκρατίας. Ξέρετε ποια είναι τα… ιστορικά «τεκμήρια» της λειτουργίας του; Ενα παιδικό νανούρισμα («φεγγαράκι μου λαμπρό, φέγγε μου να περπατώ...») και ο -έξοχος, πράγματι- ζωγραφικός πίνακας του Ν. Γύζη. Το τραγουδάκι συνδέθηκε για πρώτη φορά με το «Κρυφό Σχολειό» γύρω στο 1870, ο δε πίνακας δημιουργήθηκε στη δύση του 19ου αιώνα. Ματαίως θα αναζητήσετε στοιχεία που πιστοποιούν τη λειτουργία «Κρυφού Σχολειού» στα έργα έγκριτων ιστορικών. Αντιθέτως, σε αρκετά έργα μπορείτε να δείτε καταγεγραμμένο το συμπέρασμα ότι πρόκειται για μύθο (για την οικονομία του χώρου παραλείπουμε παραπομπές).

Αλήθεια, θα χρειαζόσασταν εσείς φακό για να περπατήσετε στον δρόμο ντάλα μεσημέρι; Μάλλον όχι. Από πού κι ως πού, λοιπόν, θα χρειάζονταν «Κρυφά Σχολειά» όσοι μπορούσαν να παρακολουθήσουν τα… φανερά; Σύμφωνα με μαρτυρίες, το 1586 λειτουργούσαν πολλά σχολεία στη -μικρή τότε- Αθήνα. Τον ίδιο (16ο) αιώνα σημειώθηκε πραγματική εκπαιδευτική άνθηση, αρχής γενομένης από Χίο, Λέσβο, Κωνσταντινούπολη. Ιδρύθηκαν πολλά σχολεία, στα οποία δίδασκαν αξιόλογοι εκπαιδευτικοί που προέρχονταν κατά κύριο λόγο από τη -βενετοκρατούμενη τότε- Κρήτη και τα Επτάνησα. Οι περισσότεροι είχαν σπουδάσει σε ιταλικά πανεπιστήμια.

Στη συνέχεια ιδρύθηκαν μεγάλες Σχολές: Κυδωνιών, Αγράφων, Ιωαννίνων, κ.λπ., - εκτός, φυσικά, από την Πανεπιστημιακή Ακαδημία στο Φανάρι. Πολλές ήσαν ανώτατες και ασφαλώς η λειτουργία τους προϋπέθετε την ύπαρξη σχολείων, από τα οποία αντλούσαν σπουδαστές. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι οθωμανικές Αρχές δεν αποθάρρυναν τη λειτουργία χριστιανικών σχολείων: δεν ήταν αυτή η πολιτική τους. Αντιθέτως, χάρη στην υψηλή μόρφωση που είχαν αποκτήσει, αρκετοί Ελληνες («Ρωμιοί») καταλάμβαναν τον 18ο αιώνα ανώτατα αξιώματα. Τόσο, ώστε κάποιοι να μιλούν για «διάβρωση της οθωμανικής διοίκησης εκ των έσω».

Τα μόνα ψήγματα αλήθειας στον μύθο του «Κρυφού Σχολειού» παραπέμπουν στις πρώτες δεκαετίες μετά την Αλωση. Τότε, μέχρι να τροχοδρομηθεί μια ανεκτή εκπαιδευτική διαδικασία, βασίλευε η έλλειψη δασκάλων, χώρων και βιβλίων. Ετσι, οι μαθητές συχνά συγκεντρώνονταν στις εκκλησίες και μάθαιναν τα στοιχειώδη από ιερείς, με βοηθήματα το Ψαλτήρι ή τη Σύνοψη. Αν εκεί «στηρίζονται» όσοι αναμασούν το μύθευμα, πάω πάσο. Εάν, πάλι, πηγή έμπνευσης του μύθου ήταν η διαπίστωση πως γίνονταν και νυκτερινά μαθήματα για τα παιδιά αγροτών που δούλευαν ολημερίς, δεν πάω πάσο. Πάω να τρελαθώ. Ηξερα πολλούς συνομήλικούς μου που παρακολουθούσαν Νυκτερινό Σχολείο, αλλά ουδέποτε υποψιάστηκα ότι αυτό το έκαναν επειδή κρυβόντουσαν. Γηράσκω αεί διδασκόμενος - χάρη στο «Κρυφό Σχολειό» και 'γω…