Ο επαναστάτης Φιντέλ και ο κυβερνήτης Κάστρο...

«Μην ανησυχείτε, απλώς έκανα πρόβα τον... θάνατό μου!». Αυτή την ατάκα είχε εκστομίσει ο -πάντα ετοιμόλογος- Φιντέλ Κάστρο τότε που παραπάτησε και έπεσε μετά το τέλος μιας ομιλίας του. Πολλοί πίστευαν ότι θα πεθάνει στην εξουσία. Χθες την εγκατέλειψε έπειτα από 49 χρόνια. Η αντίδρασή του τότε που σωριάστηκε καταγής ίσως ήταν αντιπροσωπευτική της ίδιας της ζωής του: αναρίθμητες φορές έως τώρα εχθροί και φίλοι θεώρησαν δεδομένη είτε την ανατροπή του είτε ακόμα και το βιολογικό του τέλος -και μόνο τις απόπειρες δολοφονίας που έγιναν εναντίον του να καταμετρήσει κανείς, αρκεί... Εκείνος όμως πάντοτε στεκόταν όρθιος. Ακόμα και όταν τραυματιζόταν πολιτικά, διέθετε την προσωπικότητα και την ικανότητα να προτάσσει το μεγάλο όπλο του: το «σύμβολο Φιντέλ». Ενίοτε αρκούσε μια χιουμοριστική ατάκα, ένα χαμόγελο, μια ακόμα «πυρακτωμένη» πολύωρη ομιλία...

Ο Φιντέλ ως ηγέτης μιας αυθεντικής, θρυλικής, νικηφόρας επανάστασης, ανέκαθεν κατατρόπωνε τον Κάστρο-κυβερνήτη μιας χώρας. Γι' αυτόν τον λόγο, την ίδια καλή μεταχείριση θα του επιφυλάξει η συλλογική μνήμη (η Ιστορία είναι άλλη υπόθεση -καθένας τη γράφει όπως νομίζει).

Τον Φιντέλ-survivor αλλά και τη «λύσσα» των ΗΠΑ εναντίον του σάρκασε κάποτε ένας εξαιρετικός συγγραφέας, φίλος, υποστηρικτής αλλά και επικριτής -ναι, ταυτοχρόνως- του Κουβανού ηγέτη. Ο Ουρουγουανός Εντουάρντο Γκαλεάνο. Στο βιβλίο του «Τα Χίλια Πρόσωπα του Ποδοσφαίρου» ο Γκαλεάνο κάνει μνεία σε όλα τα Παγκόσμια Κύπελλα. Στον πρόλογο καθενός εξ αυτών των κεφαλαίων παραθέτει πολιτικά, κοινωνικά και καλλιτεχνικά γεγονότα που χαρακτήριζαν την αντίστοιχη εποχή. Η αναφορά σε κάθε Μουντιάλ από το 1962 εμπεριέχει τη φράση «Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ανακοινώνει ότι είναι θέμα χρόνου η πτώση του Φιντέλ Κάστρο». Εν έτει 2008, λοιπόν, ο Κάστρο αποχωρεί, δεν ανατρέπεται.

Ο σαρκασμός του Γκαλεάνο

Κατά τον Γκαλεάνο, το ποδόσφαιρο έχει χίλια πρόσωπα. Ο Φιντέλ πόσα είχε; Υπάρχει άραγε «μέσος όρος» ανάμεσα στον φλογερό επαναστάτη και συμμαχητή του Τσε και τον άνθρωπο που φυλάκιζε αντιφρονούντες; «Μέσος όρος» ασφαλώς δεν υπάρχει. Υφίσταται όμως -εκτός όλων των άλλων- και ο παράγων ιστορική τύχη. Διότι εάν τελικά ο Φιντέλ θα μνημονεύεται -στο διηνεκές- ως σύμβολο αντίστασης και όχι ανελευθερίας, αυτό δεν το χρωστά μόνο στα δικά του πεπραγμένα. Ούτε (μόνο) στην αίγλη της επανάστασης του 1959. Ούτε (μόνο) στην ιδιότητά του ως φίλου του ανυπότακτου, «αμόλυντου» και άφθαρτου από την τριβή με την εξουσία (δεν πρόλαβε, άλλωστε...) Τσε. Ο Φιντέλ χρωστά και ένα μεγάλο «ευχαριστώ» στους υστερικούς εχθρούς του και το... ποιόν τους!

Υποστηρικτές των Πινοτσέτ, Βιντέλα, Μουσάραφ και Ταλιμπάν (το θυμάστε;) όλου του κόσμου. «Μετρ» των πραξικοπημάτων και των ετσιθελικών στρατιωτικών επεμβάσεων. Οργανωτές δολοφονιών ενοχλητικών πολιτικών ηγετών. Αρχιτέκτονες του Γκουαντάναμο. Τύποι που ως κυβερνήτες του Τέξας υπέγραφαν θανατικές καταδίκες ανθρώπων με αποχρώσες ενδείξεις... αθωότητας. Ιερείς που διακηρύττουν δημοσίως ότι οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες είναι απαράδεκτες, διότι δεν έχουν ακόμα δολοφονήσει τον (εκλεγμένο -αν έχει κάποια σημασία) ηγέτη της Βενεζουέλας, τον Τσάβες. Οπαδοί της ιδέας ότι ο θάνατος 600.000 Ιρακινών είναι μία αδιάφορη παράπλευρη απώλεια στην πετρελαϊκή διελκυστίνδα. Ασήμαντοι ηγέτες χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίοι πριν καλά καλά γευτούν τη γλύκα της εξουσίας πρόλαβαν να οργανώσουν μίνι συνταγματικά πραξικοπήματα. Τους βλέπεις όλους αυτούς να συνωστίζονται στο στρατόπεδο των ανειρήνευτων εχθρών του Φιντέλ, ενθυμούμενοι τα... ανθρώπινα δικαιώματα, και μακαρίζεις την τύχη του...

Ο Φιντέλ πλήγωσε κατά περιόδους πολλούς από τους φίλους του -και αυτοί δεν το έκρυψαν. Ανάμεσά τους κορυφαίοι συγγραφείς, όπως ο Γκαλεάνο, ο Μεξικανός Κάρλος Φουέντες, ο Πορτογάλος Χοσέ Σαραμάγκου. Αντιθέτως, ο Κολομβιανός Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες απέφυγε να τον επικρίνει δημοσίως, ακόμα και όταν (μάλλον) θα το επιθυμούσε.

Η διαφορά Κούβας - Αν. Ευρώπης

Ο Γκαλεάνο κάποτε έγραψε κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον: ότι ο επαίσχυντος τρόπος με τον οποίο οι ΗΠΑ επεχείρησαν να «στραγγαλίσουν» την κυβέρνηση της Αβάνας πρώτα ώθησε τον Φιντέλ προς ένα μοντέλο «στρατιωτικού σοσιαλισμού» και στη συνέχεια του προσέφερε το κατάλληλο άλλοθι για να μείνει προσκολλημένος σ' αυτό. Περίπου το ίδιο -με... δικά του λόγια- υποστήριξε και ο πιστός σύμμαχος του Τζορτζ Μπους, ο Ισπανός τέως πρωθυπουργός Χοσέ Μαρία Αθνάρ, όταν παρατηρούσε ότι το εμπάργκο εναντίον της Κούβας ήταν η μεγαλύτερη προσφορά που έγινε ποτέ προς τον Φιντέλ. Μεγαλύτερη και από την εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων (1961) ή τις απόπειρες να τον δολοφονήσουν.

Εκείνο που αντιλαμβάνονται οι πάντες, είτε το ομολογούν είτε όχι, είναι πως ο Φιντέλ Κάστρο διέθετε έως σήμερα σημαντικότατα κοινωνικά ερείσματα. Διαφορετικά το καθεστώς της Αβάνας θα είχε πέσει σαν χάρτινος πύργος από το 1989-90, όπως τα γραφειοκρατικά οικοδομήματα του κατ' ευφημισμόν «υπαρκτού σοσιαλισμού» της Ανατολικής Ευρώπης. Αν μη τι άλλο, δοθέντων των οικονομικών δυσχερειών της Κούβας, θα είχε συγκροτηθεί εκ των ένδον ένα σοβαρό κίνημα ανατροπής του Κάστρο: το τελευταίο που μπορεί να καταλογίσει κανείς στις κοινωνίες της Λατινικής Αμερικής είναι η ροπή προς την υποταγή. Κάτι τέτοιο δεν υπήρξε. Αυτό μπορεί να μην καθαγιάζει τον Κάστρο για όλα, εξηγεί όμως πολλά. Εξηγεί, π.χ., γιατί ο γνωστός Αμερικανός σκηνοθέτης Μάικλ Μουρ, όταν θέλησε να στηλιτεύσει τα χάλια του συστήματος ασφάλισης και ιατρικής περίθαλψης των ΗΠΑ, το ανέλυσε σε αντιδιαστολή προς το αντίστοιχο της φτωχής και πληττόμενης από το εμπάργκο Κούβας!

Είπαμε, ο γραφειοκράτης, αυταρχικός Κάστρο σε πολλά απέτυχε. Ο επαναστάτης Φιντέλ, όμως, νίκησε σε όλα!