Οι οπαδοί, το ποδοσφαιρικό μοντέλο και η βία

Τώρα πια όλοι γνωρίζουμε ότι από τη στιγμή που το ποδόσφαιρο εισήλθε ως επιχειρηματική δραστηριότητα στο πλαίσιο των οικονομικών κανόνων της παγκοσμιοποίησης-με τη βοήθεια της τηλεόρασης και του νόμου Μποσμάν- άλλαξαν, εντυπωσιακά, τα δεδομένα για τις ομάδες. Οικονομικά και αγωνιστικά. Το 1991, για παράδειγμα, μόλις 20 χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο μετέδιδαν παιχνίδια του αγγλικού πρωταθλήματος. Τώρα είναι περισσότερες από 190. Ανάλογη επέκταση -αν και μικρότερης έκτασης- έχουν γνωρίσει τόσο το ισπανικό όσο και το ιταλικό ποδόσφαιρο. Αυτό το γεγονός, ανάμεσα στις άλλες επιπτώσεις, διεύρυνε και τη βάση των οπαδών-πελατών και τη σχέση των οπαδών με τις ομάδες. Αυτή η αλλαγή δεν έχει συντελεστεί στον ίδιο βαθμό σε όλες τις χώρες. Μπορεί να παρατηρηθεί με μεγαλύτερη ευχέρεια στις νέες περιοχές επέκτασης του ποδοσφαίρου, όπως η ΝΑ. Ασία, ή σε χώρες που οι ομάδες τους έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα επέκτασης εκτός των εθνικών συνόρων. Φέρνω στον νου μου το βιβλίο του Αγγλου συγγραφέα Νικ Χόρνμπι με τίτλο «Fever Pitch» (έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά και κυκλοφορεί με τον τίτλο «Ο ΠΥΡΕΤΟΣ ΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣ» από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα). Ο Χόρνμπι, ένας δεδηλωμένος οπαδός της Αρσεναλ, στο βιβλίο περιγράφει την εμμονή στην οποία είχε παραδοθεί για χρόνια, οργανώνοντας τη ζωή του γύρω από τις ημερομηνίες των εντός έδρας -κυρίως- παιχνιδιών της Αρσεναλ. Μία εμμονή στην οποία θυσίασε μέρος της κοινωνικότητάς του, όπως το γεγονός ότι προτιμούσε ένα παιχνίδι της αγαπημένης του ομάδας, αντί να παραβρεθεί στον γάμο ενός φίλου του. Μέχρι τώρα οι κοινωνιολόγοι πίστευαν ότι το μοντέλο του οπαδού που ο Χόρνμπι περιέγραφε ήταν παγκόσμιο και σταθερό. Η σύγχρονη πραγματικότητα δείχνει ότι αν κάτι τέτοιο συνέβαινε, δεν ισχύει πλέον. Το οπαδικό μοντέλο που περιγράφει ο Χόρνμπι πεθαίνει, εν μέρει λόγω των φαινομένων τύπου Μπέκαμ. Οπως ακριβώς η Μέριλιν Μονρόε και ο Τσάρλι Τσάπλιν, έτσι και ο Μπέκαμ είναι μία εικόνα που ξεπερνά τα φράγματα της γλώσσας και τα σύνορα. Ο τρόπος που οι φίλοι του αθλήματος μπαίνουν στο ποδόσφαιρο, στις νέες περιοχές επέκτασης είναι διαφορετικός σε σχέση με εκείνον των οπαδών της Ευρώπης. Στο ποδόσφαιρο τους ελκύουν οι μεγάλοι σταρ, που πολύ συχνά τους ακολουθούν όταν αλλάζουν φανέλα. Σύμφωνα με μία έρευνα της εταιρείας παροχής αθλητικών συμβούλων FutureBrand, ένα ποσοστό 30% οπαδών εκτός Ευρώπης δεν ακολουθεί την ομάδα, αλλά τον ποδοσφαιριστή-σταρ. Το μοντέλο του οπαδού που περιέγραφε ο Χόρνμπι ξεφτίζει, όμως, ακόμη και στην Ευρώπη. Παλαιότερα οι φίλαθλοι υποστήριζαν την ομάδα της περιοχής τους, όσο αυτή είχε πιθανότητες να διακριθεί. Τα πολλά χρήματα που μπήκαν στο ποδόσφαιρο δημιούργησαν «οικονομικούς γίγαντες» με πολλά μεγάλα ονόματα στο ρόστερ τους και «οικονομικούς νάνους» που έχουν μέτριους και άγνωστους ποδοσφαιριστές. Οι αλλαγές αυτές ήδη έχουν αρχίσει να γίνονται αισθητές και στην Ελλάδα. Η αλλαγή στο οπαδικό μοντέλο προκαλείται και από τη μετεξέλιξη των ομάδων σε επιχειρήσεις που επιζητούν μία «πελατειακή» βάση με τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτά που είχαν παλιότερα. Οι εκπρόσωποι του παλιού οπαδικού μοντέλου νιώθουν την πίεση που τους ωθεί έξω από το πλάνο, με αποτέλεσμα πολλές φορές να αντιδρούν βίαια προσπαθώντας να «υπερασπιστούν» χώρο και προνόμια. Οι κοινωνιολόγοι του αθλητισμού εκτιμούν ότι σε περιόδους μετάβασης, όπως αυτές που βιώνουμε σήμερα, στις οποίες αλλάζουν τα χαρακτηριστικά των κοινωνιών κατά συνέπεια και των ομάδων, συχνά παρατηρείται μία έξαρση του χουλιγκανισμού ή, αν θέλετε, της βίας. Μιας βίας που είναι διάσπαρτη στην κοινωνία και που συχνά βρίσκει καταφύγιο στο ποδόσφαιρο. Σαν ένας σπασμός ενός άγριου ζώου που είναι πληγωμένο και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο αντιδρά. Ενας σπασμός που είναι επικίνδυνος και δεν αντιμετωπίζεται με αστυνομικά μέτρα και απαγορεύσεις, αλλά με τη μελέτη και την καταπολέμηση των αιτίων που τον γεννούν.

Οι διαφημίσεις στη φανέλα

Για μία ακόμα χρονιά αυξάνει ο συνολικός τζίρος που γίνεται στις έξι κορυφαίες ποδοσφαιρικές αγορές γύρω από τη διαφήμιση στις φανέλες των ομάδων. Σύμφωνα με την ετήσια μελέτη της συγκεκριμένης αγοράς που έκανε το ινστιτούτο μάρκετινγκ Sport + Markt, ο τζίρος της περιόδου 2007-08 έφθασε τα 405,3 εκατομμύρια ευρώ, περίπου 39 εκατομμύρια περισσότερα από πέρυσι. Οι τιμές που οι διαφημιζόμενοι πληρώνουν για να διαφημιστούν στις φανέλες των ομάδων φέτος σημείωσαν μία αύξηση 10,6%, γεγονός που δείχνει ότι η αυξανόμενη δημοτικότητα -και τηλεθέαση- του ποδοσφαίρου προσελκύει όλο και περισσότερα κεφάλαια. Στην πρώτη θέση βρίσκεται η Αγγλία με έναν τζίρο που φθάνει τα 97,5 εκατομμύρια ευρώ, 2 εκατομμύρια ευρώ περισσότερα από τον τζίρο που γίνεται στη Γερμανία.

Στην τρίτη ακολουθεί η Ιταλία με 71,8 εκατομμύρια, η Γαλλία με 51 εκατομμύρια -ευρώ, πάντοτε-, η Ισπανία με 50,2 εκατομμύρια και στην έκτη θέση, πράγμα που ήταν και αναμενόμενο, βρίσκεται η Ολλανδία με 39,5 εκατομμύρια ευρώ. Οι έξι κορυφαίες συμφωνίες για τη διαφήμιση στη φανέλα ανάμεσα στις ευρωπαϊκές ομάδες βρίσκουν τη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ στην πρώτη θέση, μια και εισπράττει 20,8 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο από την εταιρεία χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και ασφαλειών AIG.

Ακολουθεί η Μπάγερν Μονάχου που βάζει στο ταμείο της 20 εκατομμύρια από την εταιρεία τηλεφωνίας Τ-telecom, ακολουθεί στην τρίτη θέση η Ρεάλ που παίρνει τον χρόνο 15 εκατομμύρια ευρώ από την εταιρεία στοιχήματος Bwin. Τέταρτη είναι η Τσέλσι που καθαρίζει από τη Samsung 500.000 ευρώ τον χρόνο λιγότερα από τη Ρεάλ, ενώ στην πέμπτη θέση βρίσκεται η Μίλαν, που έχει τον ίδιο σπόνσορα με τη Ρεάλ, αλλά εισπράττει 12 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο, και την εξάδα συμπληρώνει η Σάλκε, που εισπράττει όσα και η Μίλαν, από τον ρωσικό ενεργειακό γίγαντα της Gazprom.

Η μελέτη του γερμανικού ινστιτούτου σημειώνει ότι το πιο αποτελεσματικό σπόνσορσιπ το πραγματοποιεί η Bwin που πληρώνει συνολικά 27 εκατομμύρια για να διαφημίζεται σε δύο από τις πιο δημοφιλείς ομάδες στον κόσμο. Παρά τα στοιχεία για τη συνολική κατάταξη των 6 αγορών, η μελέτη αναφέρει ότι, ανά ομάδα, οι σύλλογοι της Bundesliga καρπώνονται τα περισσότερα χρήματα από τη διαφήμιση στη φανέλα, ενώ το άνοιγμα στην ψαλίδα των εσόδων ανάμεσα στις πλούσιες και τις φτωχές ομάδες είναι μεγαλύτερο στην Ισπανία.