Για τα λεφτά των άλλων

Η πιο τρανταχτή αλλαγή που επέφερε η παγκοσμιοποίηση στο ποδόσφαιρο ήταν η μετατροπή κάποιων μεγάλων και οικονομικά ισχυρών ομάδων σε brand names, σήματα κατατεθέντα δηλαδή, με παγκόσμια απήχηση. Ή με δυνατότητες παγκόσμιας απήχησης. Σε αυτό το παγκόσμιο άνοιγμα του ποδοσφαίρου βοήθησαν πολλά πράγματα. Πρώτα απ' όλα το ίδιο το παιχνίδι.

Το πιο δημοφιλές σε ολόκληρο τον κόσμο, τόσο που να γίνεται το πιο κατάλληλο όχημα για να «δειγματίσεις» οτιδήποτε. Είτε πρόκειται για προϊόν είτε για κάποια υπηρεσία. Αμέσως μετά, σημαντικότατη βοήθεια σε αυτό το άνοιγμα του ποδοσφαίρου σε όλο τον κόσμο πρόσφεραν η τηλεόραση και οι τεχνολογικές εξελίξεις με την ανάπτυξη των επικοινωνιών και τη διάδοση της χρήσης του προσωπικού υπολογιστή.

Φυσικά, η ίδια η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης που γκρέμισε το κράτος-έθνος και τα σύνορά του, επιτρέποντας την ελεύθερη –και ανεξέλεγκτη– κυκλοφορία κεφαλαίων, υπηρεσιών, εμπορευμάτων και ανθρώπων. Αυτή ή, μάλλον, αυτές οι τέσσερις ελευθερίες άρχισαν να ισχύουν στο έδαφος της Ε.Ε. από το 1989 με την υπογραφή της «Ενιαίας Πράξης». Βέβαια, για την απελευθέρωση της κυκλοφορίας των προσώπων στον χώρο του επαγγελματικού ποδοσφαίρου θα έπρεπε να περιμένουμε μέχρι τον Δεκέμβριο του 1995, όταν το ευρωπαϊκό δικαστήριο εξέδωσε την απόφασή του στην περίπτωση Μποσμάν.

Απόφαση που άλλαξε το ποδόσφαιρο και τώρα ξέρουμε ότι προξένησε πολύ μεγαλύτερη ζημιά απ' όση κάποιοι φοβόντουσαν. Από τη στιγμή που οι ομάδες ή κάποιες από αυτές απέκτησαν παγκοσμιοποιημένο χαρακτήρα, ήταν υποχρεωμένες να υιοθετήσουν τη βασική προσταγή της παγκοσμιοποίησης στις επιχειρήσεις. Think global, act local. Σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά.

Αυτή την προσταγή την ακολουθούν κατά γράμμα οι μεγάλοι ποδοσφαιρικοί σύλλογοι, γεγονός το οποίο υπογραμμίζεται με τον πιο εμφατικό τρόπο με τις περιοδείες που κάνουν κάθε καλοκαίρι στην Ασία, την Απω Ανατολή και την Αμερική. Περιοδείες οι οποίες ως πρώτο στόχο έχουν να δημιουργήσουν «πελάτες» που θα μπορούν να «καταναλώνουν» την εικόνα της ομάδας και ό,τι συνδέεται με αυτήν. Είναι γνωστό ότι από το 1998 και μετά, όταν τα αναψυκτικά τύπου cola ετοιμάζονταν να κατακτήσουν όσο το δυνατό μεγαλύτερο κομμάτι της αγοράς στη Νοτιοανατολική Ασία και την Απω Ανατολή –εν όψει και του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2002–, χρησιμοποίησαν το ποδόσφαιρο. H Coca Cola τη Λίβερπουλ και η Pepsi τη Μάντσεστερ.

Και δεν είναι μόνο η διαφήμιση των προϊόντων, αλλά και το κέρδος. Η φετινή τουρνέ της Γιουνάιτεντ στην Ινδία και την Νοτιοανατολική Ασία υπολογιζόταν ότι θα της απέφερε γύρω στα 9 εκατομμύρια ευρώ, τα οποία θα είναι κάπως λιγότερα, μια και ματαιώθηκε το κομμάτι της περιοδείας στην Ινδονησία λόγω των τρομοκρατικών επιθέσεων. Πολλές φορές έχω ακούσει κάποιοι να αναρωτιόνται για τη χρησιμότητα της παρουσίας του Κορεάτη Παρκ στο ρόστερ ή και την ενδεκάδα της Γιουνάιτεντ. Ο Παρκ είναι ένας χρήσιμος παγκίτης.

Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι στην Ευρώπη. Κανείς τους, όμως, δεν μπορεί να «βοηθήσει» ώστε να πουληθούν 1,2 εκατ. πιστωτικές κάρτες της Γιουνάιτεντ –τόσες κυκλοφορούν στη Ν. Κορέα. Και σήμερα η Μάντσεστερ θα παίξει σε ένα στάδιο 64 χιλιάδων θέσεων και όλα τα εισιτήρια έχουν εξαντληθεί. Σε μια χώρα όπου σχεδόν σε κάθε γωνία βλέπει κανείς το λογότυπο της Samsung, του χορηγού της Τσέλσι.

Στην περιοχή αυτή οι δύο ομάδες που κυριολεκτικά αλωνίζουν και έχουν αφήσει πολύ πίσω όλες τις υπόλοιπες είναι η Γιουνάιτεντ και η Ρεάλ. Και οι δύο, όμως, εδώ και καιρό έχουν βάλει έναν καινούργιο στόχο. Την Ινδία. Τη δεύτερη χώρα του κόσμου με πληθυσμό πάνω από ένα δισεκατομμύριο. Μια αγορά που υπολογίζεται ότι μπορεί να προσφέρει στο ποδόσφαιρο 600 εκατομμύρια δολάρια τουλάχιστον. Μια χώρα με τρομακτικές αντιθέσεις και υψηλό ρυθμό ανάπτυξης, που δημιουργεί «καταναλωτικό πυρετό» στους φτωχούς Ινδούς, οι οποίοι φθάνουν στο σημείο να βάζουν ενέχυρο τα παιδιά τους για να δανειστούν προκειμένου να αγοράσουν αγαθά που ίσως τους είναι άχρηστα.

«Ατόφιο χρυσάφι» 104 χρόνων

Εχει φθάσει στα 104 του χρόνια και το μυαλό του έχει μια απίστευτη καθαρότητα. Μιλώ για τον καθηγητή Εμμανουήλ Κριαρά και τη συνέντευξη που έδωσε προχθές στα «ΝΕΑ», την οποία αν τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων είχαν τσίπα, θα έκαναν βασικό θέμα. Ορισμένα απ' όσα είπε. Για τον έρωτα.

«Ερωτας είναι η επιδίωξη του ιδανικού. Σε όλες του τις εκφάνσεις. Ξεχωρίζω δύο: τον σαρκικό- πνευματικό έρωτα προς τη/τον σύντροφο και τον έρωτα προς την εργασία. Αυτό που λέμε φιλεργία.

«Ο έρωτας είναι το αντίδοτο του θανάτου. Είναι ίσως η ίδια η ζωή. Μόνο όταν είσαι ερωτευμένος ζεις. Ειδάλλως είσαι... πέτρα. Εργάζομαι ακόμα, αλλά με δυσκολία. Δεν δίδει η ζωή χωρίς έρωτα ευτυχία. Είμαστε τραγικές μορφές. Το γεγονός ότι έχουμε συνείδηση δεν νομίζω ότι είναι στοιχείο ουσιαστικής ευτυχίας.

Ο άνθρωπος ζει πιο ευτυχισμένα όταν δεν έχει συνείδηση της τραγικότητας της ζωής του». Η συνάδελφος Βίκυ Χαρισοπούλου, η οποία πήρε τη συνέντευξη, τον ρωτά: Η οικονομική κρίση συνάδει με την κοινωνική –αυτή που ονομάζουμε αξιών; Είναι προϊόν η μία της άλλης ή απλώς συνυπάρχουν με κοινή προέλευση, παράλληλη έκφραση και αδιέξοδο αποτέλεσμα;

«Η κατάσταση είναι άσχημη από κάθε άποψη. Είναι πολύ πιο εντυπωσιακή, βέβαια, αυτή που λέμε οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της είναι τραγικές, αλλά –επιτρέψτε μου– είναι τραγικότερες οι επιπτώσεις της άλλης κρίσης, αυτής της λεγόμενης κοινωνικής. Αυτοκαταδιωκόμεθα άπαντες. Υπάρχει γενικώς μια ανισορροπία. Διάγει κρίση η πολιτική ζωή, διάγει κρίση η Παιδεία, η Δικαιοσύνη –έννοιες πρωταρχικές... Οσον αφορά το αμιγώς οικονομικό φαινόμενο, δεν είμαι ίσως αρμόδιος να δώσω λύσεις. Εζησα και το κραχ του '29, αλλά ήταν αλλιώς τότε. Τώρα είναι διαφορετικά. Συνδυάζεται με την παγκοσμιοποίηση. Το κοινωνικό, λοιπόν, πρόβλημα είναι προϊόν της ευημερίας. Προϋπάρχει, λοιπόν, της οικονομικής κρίσης. Αυτό που ζούμε τώρα θα προτιμούσα να μην το είχα προλάβει, να μην το είχα ζήσει».

Αλλη ερώτηση: Παλαιότερα υποστηρίζατε ότι το μέλλον της ανθρωπότητας είναι ο σοσιαλισμός. Εξακολουθεί να παραμένει όραμα και στόχος σας; «Εξακολουθώ να το πιστεύω. Η λύση θα έρθει –εγώ δεν θα το προλάβω, ούτε την ανόρθωση της Παιδείας, η οποία θα πρέπει να προηγηθεί, θα προλάβω».

Παιδεία και πολιτική

Συνεχίζει ο λαμπρός αυτός άνθρωπος: «Δεν μ' ενδιαφέρει πλέον η πολιτική με τον τρόπο που ασκείται. Η πολιτική ζωή μας οδηγείται σε συντηρητισμό και αμφιβάλλω αν θα μπορέσει σύντομα να ανακάμψει. Είναι η κρίση σε συνδυασμό με την έλλειψη παιδείας. Δεν τιμώνται πλέον οι αξίες. Βιώνουμε την έσχατη πλέον ανάγκη ανόρθωσης της Παιδείας. Είναι, όμως, η υλιστική κατεύθυνση της Παιδείας. Με την τεχνολογία τα ανθρωπιστικά γράμματα υποτιμούνται κι έτσι δημιουργείται μια ανισορροπία. Η αρχή είναι η ΠΑΙΔΕΙΑ.

Ενας λαός προάγεται όταν έχει προηγμένη Παιδεία. Αν, όμως, οι ανάξιοι επιπλέουν σ' όλους τους τομείς και κυρίως σ' αυτούς της πολιτικής... Πρέπει να υπερνικήσουμε την τάση αυτή. Ο υλισμός είναι που σκότωσε το όραμα. Κι ο υλισμός είναι που διδάσκεται από γονείς και δασκάλους. Ολα γίνονται με στόχο την εξασφάλιση παχυλού κέρδους. «Κι εσείς», λέει στη δημοσιογράφο, «να γράφετε την αλήθεια. Να μη γίνεστε όργανο του καθενός. Εξαγοράζονται πλέον εύκολα οι άνθρωποι. Πριν από λίγα χρόνια διάβαζα καθημερινά –και μάλιστα εμβριθώς– δυο-τρεις εφημερίδες. Τώρα πια με κουράζει αυτή η ελαφρότητα.