Πού χάθηκαν οι οπαδοί του ιρλανδικού μοντέλου;

Ποιες δυτικές χώρες έχει πλήξει περισσότερο η οικονομική κρίση; Δεν χρειάζεται να είσαι οικονομολόγος για να απαντήσεις –αρκεί μια προσεκτική παρακολούθηση των τεκταινομένων: στις χώρες των οποίων το χρηματοπιστωτικό σύστημα, γιγαντωμένο και εν γένει ανεξέλεγκτο, είχε το μεγαλύτερο ειδικό βάρος στα οικονομικά και –κατ' επέκταση– κοινωνικά δρώμενα. Εκεί που η διόγκωση του τραπεζικού τομέα επί χρόνια εκλαμβανόταν ως συνώνυμη της ευημερίας, σαν δώρο θεόσταλτο.

Εργο του διαβόλου ήταν μόνο η δυσπιστία και οι απορίες κάμποσων για το πώς, φερ' ειπείν, μπορούσαν να λειτουργούν στις ΗΠΑ επενδυτικά πιστωτικά ιδρύματα με ενεργητικό που βασιζόταν κατά 90%, 95% ή και 98% σε δάνεια. Κι όχι μόνο να λειτουργούν, αλλά να μην υπόκεινται και σε κρατικούς ελέγχους. Ε, μέχρι να ακούσουν οι δύσπιστοι διάφορες εξηγήσεις-σαπουνόφουσκες έσκασαν οι τραπεζικές «φούσκες».

Ποιο οικονομικό μοντέλο παρουσιάζει στο έπακρο τα προαναφερθέντα στοιχεία; Το αγγλοσαξονικό. Δεν είναι τυχαίο ότι το «ξήλωμα της κάλτσας» άρχισε από την Αμερική. Οτι ΗΠΑ και Αγγλία βρέθηκαν –αμέσως– εκτεθειμένες στα «τοξικά» του χρηματοπιστωτικού συστήματος και πολύ άσχημα στριμωγμένες από τη συνολική κρίση. Ποιας δυτικοευρωπαϊκής χώρας η οικονομία κατέρρευσε «με το καλημέρα» της παρούσας κρίσης;

Της μικρής Ισλανδίας. Μικρή αλλά με ένα τραπεζικό σύστημα... νααάαα (μετά συγχωρήσεως). Το 2000 το ενεργητικό του τραπεζικού συστήματος της Ισλανδίας αντιστοιχούσε στο 96% του ΑΕΠ της χώρας. Το 2007 είχε εκτοξευθεί στο... 1.000% του ΑΕΠ! «Μικρή χώρα, μικρό ΑΕΠ, εύκολο θύμα σε χοντρά κερδοσκοπικά παιχνίδια», θα πείτε. Σωστά. Ας δούμε, λοιπόν, το επόμενο θύμα...

Ποιας δυτικοευρωπαϊκής χώρας η οικονομία και η κοινωνία περιήλθαν στην πιο δεινή θέση έπειτα από το πάθημα της Ισλανδίας; Ενα γράμμα αλλάζετε και το βρήκατε: το δεύτερο μεγαλύτερο θύμα είναι η Ιρλανδία. Προσθέστε ένα γράμμα στη λέξη «θύμα» και θα δείτε –ή μάλλον θα θυμηθείτε– τι ακριβώς ήταν μέχρι πρότινος η Ιρλανδία: θαύμα! Το «ιρλανδικό οικονομικό θαύμα».

Οχι μόνο γιατί η Ιρλανδία εμφάνιζε –και αυτή– ραγδαία ανάπτυξη του τραπεζικού τομέα, αλλά διότι παρουσίαζε συγκεντρωμένα όλα τα χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να κάνουν έναν μουτζαχεντίν του νεοφιλελευθερισμού να πει: «Θεέ μου, ας τα έβλεπα όλα αυτά, έστω και για μία ημέρα, στη δική μου χώρα και κατόπιν ας πέθαινα». Τελικώς, πέθανε πρώτο το «θαυματουργό» ιρλανδικό οικονομικό μοντέλο.

Προτού εκπνεύσει, το «θαύμα» της Ιρλανδίας πρόλαβε να αποκτήσει πολλούς οπαδούς διεθνώς. Στη χώρα μας το λάτρεψαν τα «think tank» του ΣΕΒ, πολιτικοί όπως ο Στ. Μάνος και ο Α. Ανδριανόπουλος –γύρω στα 2000 μάλιστα στο «fan club» εισήλθε και ο τότε πρωθυπουργός, Κ. Σημίτης. Και δώσ' του η Ιρλανδία ως παράδειγμα προς μίμηση και άντε πάλι ύμνοι στην εν λόγω Μέκκα του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού...

Ολοι τους το ίδιο μονότονο τροπάρι, πρήζοντας ανελέητα τα αυτιά και τα συκώτια του (εκάστοτε) άτυχου ακροατηρίου τους. Τι κρίμα, όμως... Τώρα που το «ιρλανδικό θαύμα» μάς άφησε χρόνους, κανείς από τους παλιούς φίλους του δεν βρέθηκε να πει μια κουβέντα, να αρθρώσει ένα συγκινητικό επικήδειο. Κανείς δεν θέλει να θυμίσει ότι έπινε νερό στο όνομά του. Κρίμα...

Κρίμα, αν μη τι άλλο, διότι ο τεθνεώς ήταν μόλις είκοσι ετών: από το 1989 άρχισε να ανατέλλει το «θαύμα» εκεί στην όμορφη χώρα του Μπέρναρντ Σο και του Βαν Μόρισον. Τι έγινε από τότε έως τις παραμονές της κρίσης; Μειώθηκαν οι συντελεστές φορολόγησης των επιχειρήσεων περίπου στο μισό. Επεκτάθηκαν πολύ οι ελαστικές μορφές απασχόλησης. Οι συμβάσεις εργασίας απέτρεπαν σοβαρές μισθολογικές αυξήσεις, ακόμα και σε περιόδους κατά τις οποίες η κερδοφορία κάλπαζε.

Με την πολύτιμη αρωγή και της γλώσσας, η Ιρλανδία έγινε παράδεισος για τους ξένους επενδυτές. Αναπτύχθηκε –πολύ και γρήγορα– ο τραπεζικός τομέας, το δε ΑΕΠ άρχισε να καλπάζει. Με γνώμονα το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Gross Domestic Product) ανά κάτοικο, η Ιρλανδία βρέθηκε στην ομάδα των πέντε-έξι πρώτων χωρών του κόσμου. Φιγουράριζε επίσης στην πρώτη εικοσάδα, με γνώμονα έναν άλλο δείκτη, το Gross National Income. Αυτό αντανακλούσε το μερίδιο του παραγόμενου προϊόντος που παρέμενε στην Ιρλανδία. Σε αντιδιαστολή προς εκείνο το τμήμα του προϊόντος των ξένων επενδύσεων το οποίο δεν επιδρούσε στον εγχώριο πλούτο. Σε κάθε περίπτωση οι δείκτες ήταν λαμπροί. GDP, GNI – όλα.

Ε, αυτά έβλεπαν και οι δικοί μας –«γαλάζιοι» ή «πράσινοι»– νεοφιλελεύθεροι και γούρλωναν τα μάτια σαν τη γιαγιά που κοιτάζει την εικόνα και είναι βέβαιη πως η Παναγία τής χαμογέλασε. Βεβαίως, τα οικονομικά «θαύματα» ακόμα και όταν διατηρούν τη φήμη τους πατούν σε πολλά θύματα. Στην Ιρλανδία της εποχής των υπερήφανων GDP και των ανθηρών GNI ζούσε στα όρια της φτώχειας ή και κάτω από αυτά το 21% του πληθυσμού (στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης).

Το μεγαλύτερο ποσοστό στην Ευρώπη των «15» μαζί με το αντίστοιχο ελληνικό –ακολουθούσε η Πορτογαλία με 20%. Κατά τη UNISEF, η Ιρλανδία εμφάνιζε το έκτο μεγαλύτερο ποσοστό παιδικής φτώχειας στον ανεπτυγμένο κόσμο: σχεδόν 17%. Φυσικά οι δείκτες κοινωνικής ανισότητας είχαν φθάσει σε δυσθεώρητα ύψη: και μόνο το φαινόμενο να κατοικοεδρεύει τόση φτώχεια σε μια χώρα με τέτοια ανάπτυξη και παραγωγή πλούτου, μάλλον καθιστά περιττή κάθε παράθεση σχετικών στατιστικών στοιχείων. Αυτά, είπαμε, την εποχή των παχιών αγελάδων.

Σιγά, όμως, μην ενοχλούνταν με κάτι τέτοια οι Μαρίες Αντουανέτες! «Ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με ΑΕΠ», υπενθύμιζε κάποτε ο Αμερικανός οικονομολόγος Πολ Σάμουελσον. Οι άνθρωποι όχι, αλλά οι φανφάρες ναι. Οι ιδεοληψίες των μουτζαχεντίν του «οικονομικού ορθολογισμού» είναι ολιγαρκείς. Ανετα επιβιώνουν και αναπαράγονται με ΑΕΠ, GDP, GNI. Ωσπου…

Ωσπου κάποια ημέρα τα αριθμητικά, λογιστικά «θαύματα» που παρήγαγαν θύματα γίνονται και τα ίδια θύματα. Τώρα η Κεντρική Τράπεζα της Ιρλανδίας προβλέπει μείωση του ΑΕΠ κατά 7% το 2009, συν 3% τον επόμενο χρόνο, δηλαδή συνολική κάμψη 12% στη διετία 2008-2010. Αφήστε το έλλειμμα που «έτρεξε» με 7,1% το 2008 και το οποίο προβλέπεται να φθάσει στο 11% το 2009 και στο 13% το 2010.

Ποιο είναι το κωμικοτραγικό; Οτι ορισμένοι «ειδήμονες» πλασάρουν ως ενδεδειγμένες ατραπούς διαφυγής από την κρίση αυτές που έβγαλαν στον... γκρεμό όσους τις ακολούθησαν απαρέγκλιτα. Λες και οι συνταγές περί επέκτασης της ελαστικής απασχόλησης και περί καθήλωσης μισθών δεν ήταν θεμελιώδη στοιχεία του –άρτι εκπνεύσαντος– ιρλανδικού μοντέλου. Λες και η –σχεδόν θεολογική– εμμονή στην πρωτοκαθεδρία του χρηματοπιστωτικού τομέα δεν επέφερε την οικονομική κατάρρευση στην Ισλανδία, τους τριγμούς στις οικονομίες (πρωτίστως) των ΗΠΑ και της Αγγλίας.

Είναι σαν να θέλεις να χαράξεις νικηφόρα στρατηγική σε μία μάχη, αντιγράφοντας τις ολέθριες κινήσεις του στρατηγού Λι στη μάχη του Γκέτισμπεργκ (1863), τότε που συνετρίβησαν οι δυνάμεις των Νοτίων. Επειδή κανείς από τους «ειδήμονες» δεν είναι ηλίθιος, η εξήγηση παραπέμπει αλλού: για κάποιους η κρίση είναι πρωτίστως ευκαιρία καθολικής επιβολής σε βάρος των θυμάτων. Των νυν και των μελλοντικών. Κι αν τα θύματα το αποδέχονται, θαύματα υπέρ τους δεν γίνονται. Είπαμε, τα «θαύματα» συνήθως ευνοούν τις ελίτ και τη λογιστική...

ΥΓ.: Αύριο ο αναγκαστικός, προσωρινός «νεοκεϊνσιανισμός» σε ΗΠΑ – Αγγλία, η Ελλάδα που δεν καταλαβαίνει από αυτά, το κρυφτούλι με το πακέτο των 28 δισ. ευρώ και ο «πονοκέφαλος» των ελληνικών –κι όχι μόνο– τραπεζών με την Ανατολική Ευρώπη.