Η κρίση και η κριτική

Αντιλαμβάνομαι ότι η αναζήτηση των αιτίων για τα όσα συμβαίνουν είναι μια διαδικασία στην οποία δεν είναι όλοι πρόθυμοι να υποβληθούν. Μπορεί και να μην τους ενδιαφέρει. Και είναι, προφανώς, δικαίωμά τους. Αντιλαμβάνομαι επίσης, ότι ακόμα και αν είναι διατεθειμένοι να μπουν σε αυτή τη διαδικασία είναι πιθανό να καταλήξουμε σε διαφορετικά συμπεράσματα. Για τα αίτια. Και ίσως να βγάλουμε μια άκρη αν καθίσουμε να τα συζητήσουμε. Πριν, όμως, φτάσουμε εκεί, έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια πραγματικότητα.

Που, προς το παρόν, δυσκολευόμαστε να την εξηγήσουμε είτε ερχόμαστε από δεξιά είτε από αριστερά. Τα καθιερωμένα στερεότυπα των γνωστών αγνώστων κουκουλοφόρων που τα σπάνε με κάθε ευκαιρία δεν αρκούν. Μοιάζουν με κουβέρτα που δεν φθάνει για να σκεπάσει το κορμί στο κρεβάτι. Πιτσιρικάδες 14, 15 και 16 χρόνων αναρωτιέμαι πότε πρόλαβαν να γίνουν γνωστοί άγνωστοι... Πότε απέκτησαν καθοδηγητή; Πότε πρόλαβαν να αποκτήσουν αφορμές; Πώς; Γιατί; Ερωτήματα που είναι ακόμα μεγαλύτερα, ακόμα πιο βασανιστικά για γονιούς με παιδιά σε αυτές τις ηλικίες.

Αλλά το έγραψα στην αρχή. Η αναζήτηση των αιτίων είναι μια άλλου είδους διαδικασία, που προϋποθέτει αυτενέργεια. Μένω στο τώρα. Το σήμερα. Η κατάσταση που επικρατεί ιδιαίτερα στην Αθήνα –πόλη για την οποία έχω εικόνα και όχι μόνο μέσα από την τηλεόραση- είναι τέτοια που φωνάζει για την απουσία της κυβέρνησης. Μίας κυβέρνησης που πρέπει να προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών και τις περιουσίες τους. Μίας κυβέρνησης που θα πρέπει να εγγυάται το δικαίωμά μου να διαδηλώσω τη διαφωνία μου με τις επιλογές της.

Μίας κυβέρνησης που θα πρέπει να εγγυάται το δικαίωμα του κάθε καταστηματάρχη να βρίσκει το πρωί το κατάστημά του όπως ακριβώς το άφησε το προηγούμενο βράδυ. Μίας κυβέρνησης που θα εγγυάται ότι εκείνος που θα παρανομήσει θα υποστεί τις συνέπειες. Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι αν αυτή η κυβέρνηση μπορεί να εγγυηθεί και να προστατεύσει ζωές, δικαιώματα και περιουσίες. Χωρίς καμία αντιπολιτευτική διάθεση, η μόνη τίμια και ευθεία απάντηση που μπορεί να δώσει κάποιος είναι ένα μεγάλο, οριστικό και κοφτό ΟΧΙ.

Από την αρχή της θητείας της, αυτή η κυβέρνηση έχει δείξει μια μοναδική ικανότητα στην παραγωγή αποτυχιών και σκανδάλων. Σε κάθε κρίσιμη περίσταση αποδεικνύεται ότι είναι κατώτερη των περιστάσεων. Επιπλέον αποδεικνύεται ότι πάσχει σε όλα της τα κλιμάκια, αλλά πιο πολύ στην κορυφή. Ο πρωθυπουργός, ο οποίος διαφημίζεται ως το «ισχυρό χαρτί» του κόμματος που κυβερνά, αποδεικνύεται ένα ακόμα κατασκεύασμα των Μέσων και των επικοινωνιολόγων, όπως ακριβώς ήταν και ο «εκσυγχρονιστής κύριος καθηγητής». Απομονωμένος στο Μέγαρο Μαξίμου, αποκομμένος από την κοινωνία, άβουλος, χωρίς ιδέες, ανεπαρκής και πελαγωμένος, αφήνει τα πράγματα να εξελίσσονται μέχρι να ατονήσουν μόνα τους.

Η αδυναμία αυτής της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει μία κρίση φάνηκε από τις περσινές πυρκαγιές και όσα ακολούθησαν. Με τα καραγκιοζιλίκια των τριχίλιαρων, των ψευδών διαβεβαιώσεων για αποζημιώσεις και ανασυγκρότηση του παραγωγικού ιστού και τη γελοία επίκληση της σύνταξης του προϋπολογισμού ως λόγου διεξαγωγής των εκλογών. Τώρα, μετά τα όσα αποκαλύπτονται διαρκώς γύρω από το σκάνδαλο του Βατοπεδίου, υπογραμμίζοντας με ιδιαίτερη έμφαση τις πολιτικές ευθύνες της κυβέρνησης και εντείνοντας το κλίμα πολιτικής αναξιοπιστίας, παρακολουθούμε την αδυναμία της να χειριστεί μία κρίση.

Υπουργοί, δήθεν εύθικτοι, δείχνουν με τις δηλώσεις τους ότι η πραγματικότητα είναι κάτι που τους διαφεύγει και δεν μπορούν να προσφέρουν λύσεις. Αν αυτό είναι υπεύθυνη πολιτική στάση, ίσως θα πρέπει να αναθεωρήσουμε και αυτό που ορίζεται ως κοινή λογική. Αλλά, ευτυχώς, αυτό δεν μπορούμε να το κάνουμε.

Δυσοίωνες προβλέψεις

Στα τέλη της δεκαετίας του '90, κάποιοι ειδικοί της αντικατασκοπείας στις ΗΠΑ εκτιμούσαν ότι έπρεπε να υπάρξει μια αλλαγή στον τρόπο συλλογής πληροφοριών από τις μυστικές υπηρεσίες της υπερδύναμης. Μέχρι τότε, η βασική φιλοσοφία στην αντικατασκοπεία έριχνε βάρος στην ποσοτική πλευρά των πληροφοριών. Ακολούθησε το χτύπημα στους δίδυμους πύργους το 2001, στο οποίο εκ των υστέρων αποδείχτηκε ότι οι όποιες πληροφορίες υπήρχαν σχετικά με το τρομοκρατικό κτύπημα χάθηκαν σε ένα «πλήθος» πληροφοριών.

Πληροφοριών που οι υπηρεσίες εθνικής ασφαλείας είτε δεν αξιολόγησαν ως αξιόπιστες, είτε δεν μπόρεσαν να διασταυρώσουν, είτε -το σοβαρότερο- δεν επεξεργάστηκαν καθόλου. Τότε, μετά τις 11 Σεπτεμβρίου 2001, έγινε μια μεγάλη στροφή στην αντικατασκοπεία, που άρχισε να δίνει βάρος στην ποιοτική ανάλυση των πληροφοριών. Αυτή η στροφή στη μέθοδο υποστηρίζεται και από τις μελέτες κάποιων πολύ συγκεκριμένων think tanks, σχετικά με τις μελλοντικές εξελίξεις στον κόσμο, σε μία σειρά από τομείς που επηρεάζουν καθοριστικά την εξωτερική πολιτική.

Ενα από τα πιο σημαντικά think tanks αυτής της μορφής στις ΗΠΑ είναι το NIC (National Intelligence Council) που πήρε τη μορφή που έχει σήμερα το 1979. Μέχρι τότε ήταν απλά μία ομάδα εμπειρογνωμόνων μέσα στους κόλπους της CIA. Επί Κλίντον αναβαθμίστηκε σημαντικά και πλέον εκπονεί μία έκθεση κάθε 4 χρόνια την οποία παραδίδει στον νέο ένοικο του Λευκού Οίκου. Παράλληλα θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς αμερικανικούς οργανισμούς -που δεν είναι ιδιωτικός- αυτού που στη σύγχρονη διπλωματία ονομάζεται «στρατηγική σκέψη». Η έκθεση που το NIC παρέδωσε στο γραφείο του νεοεκλεγέντα Αμερικανού προέδρου έχει ορισμένες ενδιαφέρουσες προβλέψεις για τον κόσμο, όπως αυτός μπορεί να έχει διαμορφωθεί μέχρι το 2025.

Οι εκτιμήσεις αυτές δεν είναι προβλέψεις που κάνει κάποιος κοιτώντας το φλιτζάνι του καφέ ή μία γυάλινη σφαίρα, αλλά εκτιμήσεις με τη μορφή διαφόρων σεναρίων που αναπτύσσονται ύστερα από τη μελέτη των στοιχείων που έχουν συγκεντρώσει οι υπηρεσίες αντικατασκοπείας. Η θεωρία των παιγνίων, κυρίως, είναι το βασικό εργαλείο με τη βοήθεια του οποίου αναπτύσσονται τα συγκεκριμένα σενάρια. Και, φυσικά, πολύ σημαντικό ρόλο για την επάρκεια των σεναρίων παίζει η ανάλυση των στοιχείων.

Σύμφωνα με την έκθεση που έχει στα χέρια του το επιτελείο του Ομπάμα, εκτιμάται ότι η στρατιωτική, οικονομική και πολιτική ηγεμονία των ΗΠΑ είναι πιθανόν να περιοριστεί τα επόμενα είκοσι χρόνια, μια και η άνοδος περιφερειακών δυνάμεων όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία θα αμφισβητήσουν την αμερικανική επιρροή σε παγκόσμιο επίπεδο.

Περιορίζεται η επιρροή των ΗΠΑ

Ο περιορισμός της αμερικανικής επιρροής δεν είναι κάτι καινούργιο. Είχε αρχίσει να φαίνεται από τα πρώτα χρόνια της προεδρίας Μπους και οι περισσότεροι ειδικοί των διεθνών σχέσεων εκτιμούσαν ότι επρόκειτο για το αποτέλεσμα της κακής διαχείρισης του πλεονεκτήματος της μοναδικής υπερδύναμης των ΗΠΑ μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Η έκθεση του NIC σημειώνει ακόμη ότι το δολάριο θα πάψει να είναι το σημαντικότερο νόμισμα στον κόσμο και ότι οι σοβαρές ελλείψεις σε νερό και τρόφιμα εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής θα πυροδοτήσουν σοβαρές συγκρούσεις.

Ο νέος κόσμος θα είναι πολυπολικός, με πολλά κέντρα εξουσίας δηλαδή, γεγονός που τον κάνει λιγότερο σταθερό. Σε αυτή την αστάθεια θα συμβάλλει η εμφάνιση ισχυρών αναδυόμενων οικονομιών, όπως της Κίνας, της Ινδίας, της Ρωσίας και της Βραζιλίας. Η έκθεση αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, αλλά συμπληρώνει ότι ένας άλλος μεγάλος κίνδυνος αφορά τη διάδοση και χρήση πυρηνικών όπλων, τα οποία είναι πιθανό να αποκτήσουν πολλές τρομοκρατικές οργανώσεις.