Ας φιλοσοφήσουμε...

Σήμερα θα μιλήσουμε για την φιλοσοφία, που γιορτάζει την παγκόσμια ημέρα της. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι όταν θα είναι η παγκόσμια ημέρα της τσιπούρας θα μιλήσουμε για τσιπούρες (αν και το θέμα ίσως να έχει ενδιαφέρουσες πτυχές). Φιλοσοφία λοιπόν και όσοι νομίζετε ότι δεν το εννοώ κάνετε λάθος. Επειδή όμως το πτυχίο της φιλοσοφικής δε θα το έπαιρνα ποτέ ακόμη κι αν το ήθελα παίρνω τη βοήθεια του BBC και του διδάκτορα της Φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Γλασκόβης David Bain. Τέσσερα απλά ερωτήματα που απλά μας βάζουν σε σκέψεις. Ακολουθεί το μεταφρασμένο κείμενο…

1. Θα σκοτώναμε έναν υγιή άνθρωπο για να πάρουμε τα όργανα του;

Ας υποθέσουμε ότι ο Βασίλης είναι ένας υγιέστατος άνθρωπος χωρίς συγγενεις και φίλους. Θα ήταν πρέπον να τον σκοτώσουμε χωρίς να του προκαλέσουμε πόνο και να δωρίζαμε τα όργανα του για να σώσουμε πέντε ανθρώπους, ένας από τους οποίους χρειάζεται καρδιά, ο άλλος νεφρό κτλ. ; Και αν όχι , γιατί;

Σκεφτείτε μια άλλη περίπτωση. Εσείς και άλλα έξι άτομα πέφτετε θύμα απαγωγής. Με κάποιον τρόπο ο απαγωγέας σας πείθει ότι αν σκοτώσετε τον έναν όμηρο θα ελευθερώσει τους υπόλοιπους, όμως αν δεν το κάνετε, θα τους σκοτώσει αυτός όλους, εκτός από εσάς. Αν σε αυτή την περίπτωση σκοτώνατε έναν για να σώσετε πέντε, γιατί να μην το κάνετε και στο πρώτο παράδειγμα.

Αν οι ενδοιασμοί παραμένουν, να μια ακόμα περίπτωση. Είσαστε στο τρένο και βλέπετε πέντε ανθρώπους δεμένους πάνω στις ράγες που κατευθύνεται το βαγόνι. Κοιτάτε αριστερά και βλέπετε ότι στην άλλη διαδρομή υπάρχει δεμένος ένας άνθρωπος. Δεν προβαίνετε να σταματήσετε και πρέπει να κάνετε μια επιλογή. Το πιο πιθανό είναι ότι θα πηγαίνατε αριστερά, σκοτώνοντας έναν και σώζοντας πέντε. Τότε πάλι γιατί να μην σκοτώσετε τον Βασίλη;

2. Είσαστε ό ίδιος άνθρωπος που ξεκίνησε να διαβάζει αυτό το κείμενο;

Σκεφτείτε μια φωτογραφία του εαυτού σας πριν από οχτώ χρονιά. Τι κάνει αυτό το άτομο ίδιο με εσάς; Μπορείτε να πείτε ότι έχει τα ίδια κύτταρα με εσάς. Αλλά τα περισσότερα κύτταρα του οργανισμού αλλάζουν κάθε εφτά χρόνια. Μπορείτε να πείτε ότι είσαστε ένας οργανισμός και οι οργανισμοί επιβιώνουν από την αλλαγή κυττάρων- αυτό το δέντρο για παράδειγμα είναι το ίδιο με αυτό που φυτέψατε πριν από ένα χρόνο.

Αλλά είσαι σίγουρος ότι είσαι ένας ολόκληρός ανθρώπινος οργανισμός; Αν κάποιοι χειρουργοί κάνουν μεταμόσχευση εγκεφάλου στον Τζόρτζ Μπους και του τοποθετήσουν τον δικό σου εγκέφαλο είναι σίγουρό, ότι το άτομο που θα αναρρώνει από την επέμβαση στο λευκό οίκο θα είσαι εσύ και όχι ο Μπους. Άρα μπορούμε να πούμε ότι είσαι ένας ανθρώπινος εγκέφαλος και όχι ένας ανθρώπινος οργανισμός. Αλλά γιατί εγκέφαλος και όχι ας πούμε, σπλήνα; Πιθανότατα επειδή στον εγκέφαλο συγκεντρώνονται οι ελπίδες, οι φοβίες, οι πεποιθήσεις οι αξίες και οι αναμνήσεις. Αλλά και πάλι φαίνεται ότι είναι οι ψυχικές αξίες που μετράνε και όχι ο εγκέφαλος που της υποστηρίζει. Άρα μπορούμε να πούμε ότι αν οι γιατροί δεν τοποθετήσουν ολόκληρο τον εγκέφαλο αλλά μόνο έναν σκαναρισμένο φλοιο και πάλι το άτομο που θα αναρρώνει στον λευκό οίκο θα είσαι εσύ.

Αυτή η οπτική έχει ένα πρόβλημα. Αν οι γιατροί τοποθετήσουν δυο σκαναρισμένους φλοιούς, έναν στον Μπους και έναν στον Γκόρντον Μπράουν, θα είσαι στον Λευκό οίκο ή στην Ντάουνινγκ Στρίτ. Δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί κάποιος να βασίσει μια λογική απάντηση. Στην πραγματικότητα όμως κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να είναι σε δυο μέρη ταυτόχρονα.
Στο τέλος όμως καμία προσπάθεια που κάνουμε για να βγάλουμε νόημα για την συνεχόμενη παρουσία μας στο πέρασμα του χρόνου δεν λειτουργεί. Δεν είσαι το ίδιο άτομο που ξεκίνησε να διαβάζει αυτό το κείμενο.

3. Αυτό που βλέπετε μπροστά σας είναι στα αλήθεια μία οθόνη υπολογιστή;

Τι λόγο έχετε για να πιστευτέ ότι μπροστά σας είναι μια οθόνη; Σίγουρα την βλέπετε. Αλλά οι αισθήσεις μας συχνά μας παραπλανούν. Ένα ίσιο κλαδί μέσα σε μια θολή λίμνη συχνά μοιάζει λυγισμένο. Δυο ίσες γραμμές μερικές φορές φαίνεται ότι έχουν διαφορετικό μήκος. Θα μου πείτε όμως, ότι αυτό δεν σημαίνει ότι οι αισθήσεις μας δεν μας δίνουν καλούς λόγους για τις πεποιθήσεις μας. Για παράδειγμά ακόμα και βαρόμετρο που δεν είναι 100% ακριβές μπορεί να σου δώσει έναν καλό λόγο να πιστεύεις ότι θα βρέξει. Πριν όμως κοιτάξεις το βαρόμετρο μπορείς να βγεις έξω και να δεις αν ο καιρός το πάει για βροχή. Θα διαπιστώσεις τότε ότι στο 99% των περιπτώσεων το βαρόμετρο έχει δίκιο. Μετά από αυτό οι ενδείξεις του μπορούν να γίνουν καλοί λόγοι που σε κάνουν να πιστεύεις ότι θα βρέξει.

Κάπου εδώ όμως το παράδειγμα αποτυγχάνει γιατί δεν μπορείς να βγεις έξω από τις αισθήσεις για να τσεκάρεις ότι λειτουργούν. Έτσι οι αισθήσεις σου δεν σου δίνουν κανέναν λόγο να πιστεύεις ότι αυτό που βλέπεις μπροστά σου είναι πράγματι μια οθόνη υπολογιστή.

4. Επέλεξες πράγματι να διαβάσεις αυτό το κείμενο;

Ας υποθέσουμε ότι αμέσως μετά το Bing Bang υπήρξε με κάποια μορφή ο Fred. Είχε απεριόριστη νοημοσύνη και μνήμη και είχε γνώση όλων των νόμων της φυσικής που κυβερνούν το σύμπαν. Με αυτό τον εξοπλισμό, πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, θα μπορούσε να ξέρει ότι κάποια στιγμή θα δημιουργηθεί ο πλανήτης Γη και ως αποτέλεσμα θα έρθεις εσύ στη ζωή και στη συνεχεία θα φτάσει η στιγμή που θα διαβάζεις αυτό το κείμενο. Κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός ότι εσύ επέλεξες να διαβάσεις αυτό ο κείμενο. Αλλά αυτή σου η απόφαση είχε συνιστάμενες (συγκεκριμένες διεργασίες του εγκεφάλου σου για παράδειγμα) που και αυτές με την σειρά τους είχαν συνισταμένες και έτσι φτάνουμε πάλι πίσω μέχρι το Bing Bang. Άρα η ενέργεια σου είχε προβλεφθεί από τον Fred πολύ πριν γεννηθείς και όταν τελικά γεννήθηκες ήταν πολύ αργά για να αλλάξεις κάτι.

Ο Fred όμως δεν υπήρξε ποτέ και δεν προέβλεψε την κάθε σου κίνηση. Αλλά αυτό που θέλω να πω είναι ότι θα μπορούσε να υπάρχει και θα μπορούσε να το είχε κάνει. Η μοντέρνα φυσική μας λέει ότι το σύμπαν έχει μια συγκεκριμένη δόση τυχαίου, που θα μπορούσε να αλλάξει τις προβλέψεις του Fred. Αλλά προσέξτε, στην καθημερινή ζωή όταν βλέπουμε κάποιον να αντιδρά απρόσμενα σε κάτι, συχνά αμφισβητούμε το αν αντέδρασε υπεύθυνα και ελευθέρα. Άρα η ελεύθερη βούληση μοιάζει να είναι μη εφαρμόσιμη τόσο με την αποφασιστικότητα αλλά και με το τυχαίο. Έτσι κανένας από εμάς δεν κάνει τίποτα ελευθέρα και υπεύθυνα.

ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ

Το νόημα των παραπάνω δεν είναι να τσιμπήσετε από αυτές τις θεωρίες. Κάποιοι φιλόσοφοι τις ενστερνίζονται ενώ κάποιοι άλλοι δεν αποδέχονται καμία. Αλλά το θέμα, είναι όταν απορρίπτεις μια θεωρία να προσπαθείς να βρεις κενά και στην απόφαση που σε οδήγησε να την απορρίψεις. Όπως και να έχει η σκέψη συνεχίζεται. Όπως έγραψε και ο TS ELIOT …
«the end of our exploring,
Will be to arrive where we started,
And know the place for the first time."

http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/7739493.stm

Σε αυτό το link μπορείτε να διαβάσετε το οριτζιναλ άρθρο στα αγγλικά.

Μην ανησυχείτε... αύριο το τζάκι θα επιστρέψει…

Προσευχές, μετάνοιες, λιτανείες και εξομολογήσεις στο: Deepthoughts2008@hotmail.com
Ανοίξαμε και σας περιμένουμε.