Το ποδόσφαιρο του μισό–μηδέν

Αν κάποιος ανατρέξει στην ιστορία του ποδοσφαίρου και συγκεντρωθεί στις αλλαγές της φυσιογνωμίας του, θα παρατηρήσει ότι οι πιο σοβαρές και οι πιο καθοριστικές συνέβησαν με την αλλαγή των αγωνιστικών συστημάτων.

Γενικά, θεωρείται ότι το WM του Χέρμπερτ Τσάπμαν και το total football του Μίχελς με τον Αγιαξ ήταν τα δύο αγωνιστικά συστήματα που επέφεραν τις μεγαλύτερες αλλαγές, άσκησαν τη μεγαλύτερη επίδραση στην εξέλιξη του παιχνιδιού και βοήθησαν στην εξορθολογικοποίηση και τη θεαματικότητά του. Φυσικά, ενδιάμεσα υπήρξαν και άλλα συστήματα, όπως το 4-2-4 που χρησιμοποίησε η Ουγγαρία του Πούσκας και αργότερα η Βραζιλία με το κατενάτσιο του Χερέρα. Ομως δεν επηρέασαν τόσο πολύ την εξέλιξη του ποδοσφαίρου όσο τα δύο που ανέφερα στην αρχή.

Αν και δεν είναι λίγοι εκείνοι που θα υποστηρίξουν ότι το κατενάτσιο επηρέασε το σύγχρονο ποδόσφαιρο όσο κανένα άλλο. Το σύστημα του Χερέρα -το οποίο προέρχεται από την ιταλική λέξη catena που σημαίνει αλυσίδα- ήταν εκείνο που προέτασσε τη νίκη με κάθε μέσο. Ηταν εκείνο που αναγόρευσε τη νίκη σε ύψιστο σκοπό του παιχνιδιού και απενοχοποιούσε οποιοδήποτε μέσο δικαίωνε αυτόν τον σκοπό. Η σκληρή και πυκνής διάταξης άμυνα του Χερέρα μπορούσε να εγγυηθεί την επίτευξη του σκοπού, στον βωμό του οποίου θυσιάζονταν το θέαμα και το επιθετικό ποδόσφαιρο. Το ποδόσφαιρο που ενθουσιάζει. Στον Χερέρα αρκούσε η νίκη με ένα γκολ διαφορά. Και για να το επιτύχει, συχνά θυσίαζε τις ποδοσφαιρικές αρετές κάποιων παικτών του.

Υπό μία έννοια, ο Χερέρα έφερε στο ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο την αμερικανική αντίληψη για τα σπορ, κατά την οποία ο πρώτος είναι πρώτος και ο δεύτερος τίποτε. Φυσικά, το ποδόσφαιρο του Χερέρα ήταν άσχημο, αλλά αποδείχτηκε πάρα πολύ αποτελεσματικό. Εφερνε νίκες. Φτωχές, στεγνές, σκληρές πολλές φορές, χωρίς θέαμα, αλλά έφερνε νίκες. Και οι νίκες, έστω και με αυτόν τον τρόπο, αρέσουν σε πολλούς. Αλλά όταν ένα παιχνίδι χάνει τον βασικό του σκοπό, ο οποίος είναι να ψυχαγωγεί, να ευχαριστεί όσους παίζουν ή όσους το παρακολουθούν, γίνεται κάτι διαφορετικό. Οταν μάλιστα το ποδόσφαιρο, με τη βοήθεια της τηλεόρασης, γίνεται θέαμα στο οποίο εκείνο που αξίζει είναι η νίκη που φέρνει χρήματα και πελάτες, τότε η επίτευξη της νίκης είναι εκείνο που προέχει. Με κάθε μέσο.

Ετσι, το κατενάτσιο του Χερέρα εξελίχτηκε και από το ποδόσφαιρο της νίκης με 1-0 έγινε το ποδόσφαιρο της νίκης με μισό–μηδέν. Βλέπετε, ο ανταγωνισμός έγινε πολύ σκληρότερος και τα κέρδη της νίκης πολλά περισσότερα. Ολος ο τρόπος που έχει οργανωθεί το σύγχρονο ποδόσφαιρο κινείται σε μία κατεύθυνση που διασφαλίζει ότι δεν θα γίνει παιχνίδι. Εκείνο που προέχει δεν είναι να σκοράρεις, αλλά να μη δεχθείς γκολ. Αυτό το σκεπτικό σε αναγκάζει να επικεντρωθείς στα χαρακώματα, στα μετόπισθεν. Είναι τυχαίο ότι το αγωνιστικό σύστημα που δοξάστηκε τα τελευταία χρόνια είναι το 4-5-1, το οποίο είχε τόσους επιθετικούς όσους τερματοφύλακες;

Παρακολουθώντας το χθεσινό ντέρμπι, είδα -όπως κι εσείς- πόσο συχνά το παιχνίδι κοβόταν από το σφύριγμα του διαιτητή. Ο οποίος σφύριζε, όχι γιατί του έκανε κέφι, αλλά γιατί διαπίστωνε παραβάσεις. Οταν σε 90 λεπτά αγώνα έχει σφυρίξει 57 φάουλ -χωρίς να υπολογίζω άλλα σφυρίγματα που διακόπτουν το παιχνίδι- πώς είναι δυνατόν να παιχτεί ποδόσφαιρο; Συχνά ο καθαρός χρόνος του παιχνιδιού δεν ξεπερνάει τα 45 λεπτά. Σκέφτομαι κάποιες φορές τις αλλαγές του παιχνιδιού από το 1953. Από εκείνο το ματς στο οποίο οι Ούγγροι νίκησαν 6-3 τους Αγγλους στο «Γουέμπλεϊ» και η μπάλα δεν βγήκε πλάγιο ούτε μία φορά. Η εξέλιξη του παιχνιδιού είναι προς το καλύτερο από πλευράς θεάματος;

Μπάλα στο ντέρμπι δεν είδαμε. Και θα είναι πολύ δύσκολο να δούμε από εδώ και πέρα. Με τις μικρές ομάδες οι άμυνες είναι κλειστές, στα ντέρμπι όλοι θέλουν πρώτα το μηδέν στην άμυνα και για να δεις θέαμα περιμένεις να συμβεί το αδιανόητο. Αλλά στο σύγχρονο ποδόσφαιρο δεν υπάρχει πια χώρος για το αδιανόητο. Παρά μόνο για το κέρδος που διασφαλίζει το ποδόσφαιρο του μισό–μηδέν.

Σπορ ή χασομέρι

Διαβάζω Αντώνη Πανούτσο, που κατά καιρούς γράφει για το γκολφ, το οποίο δεν το θεωρούσα ποτέ σπορ, αλλά μια ενασχόληση για ανθρώπους τρίτης ηλικίας. Φυσικά, η μόνη εικόνα που είχα για το παιχνίδι ήταν από στιγμιότυπα της τηλεόρασης ή από κάποιες αμερικανικές ταινίες. Δεν γνωρίζω τους κανονισμούς, τις ιδιαιτερότητες του παιχνιδιού ούτε έχω δει ένα παιχνίδι ολόκληρο για να καταλάβω πώς υπολογίζονται οι πόντοι ή πώς οι παίκτες βιώνουν την όποια ανταγωνιστική πίεση.

Βέβαια, δεν λέω ότι δεν μου είχε κινήσει την περιέργεια ένα παιχνίδι -έστω σπορ- στο οποίο ο κορυφαίος παίκτης του είδους κερδίζει 1 δισ. δολάρια το χρόνο, περισσότερα από κάθε άλλον επαγγελματία αθλητή. Καταλαβαίνω πως με τον τρόπο που οι Αμερικανοί έχουν αναγάγει σε επιστήμη την εμπορική εκμετάλλευση ενός παιχνιδιού, το οποίο μάλιστα στην επαγγελματική του βάση είναι περισσότερο επαγγελματικό από κάθε άλλη χώρα του κόσμου, όλος ο χορός των εκατομμυρίων είναι αναμενόμενος.

Αλλά τo έφερε η μοίρα να βρεθώ σε γήπεδο γκολφ με ανθρώπους που παίζουν αρκετό καιρό -χρόνια μάλλον, αλλά όχι ως επαγγελματίες, για την ευχαρίστησή τους και μόνο- και να καταλάβω ότι το παιχνίδι είναι μία εξαιρετική άσκηση, ιδιαίτερα για ανθρώπους που θέλουν να αποφύγουν -ή δεν μπορούν να αντέξουν- την έντονη σωματική τριβή. Και έχει και πολύ περπάτημα και κουβεντούλα. Από την άλλη έχει ακριβό εξοπλισμό και έλλειψη χώρων. Επίσης, σε μία εποχή στην οποία το νερό είναι είδος εν ανεπαρκεία, η συντήρηση τέτοιων χώρων καθίσταται πολύ αρνητική προοπτική για το κοινωνικό σύνολο.

Επί τη ευκαιρία, ψώνισα και το σχετικό ανεκδοτάκι. Ο Ιησούς, ο Μωυσής και ένας γεράκος παίζουν γκολφ. Πιάνει πρώτος ο Μωυσής το μπαστούνι, ρίχνει μια και η μπάλα πέφτει σε μια λιμνούλα με νερό. Πάει εκείνος προς τα εκεί, ακουμπάει το ραβδί του και μεμιάς ανοίγουν τα νερά. Περπατά μέσα στην κοίτη, ρίχνει μια με το μπαστούνι του και να η μπάλα μέσα στην τρύπα. Σειρά του Ιησού τώρα. Ρίχνει μια μακρινή μπαλιά και μπλουμ, πάλι η μπαλίτσα μέσα στη λιμνούλα. Περπατάει εκείνος πάνω στο νερό, κάνει ένα νεύμα με το χέρι του, η μπαλίτσα ανεβαίνει στην επιφάνεια και στέκεται. Τη χτυπά ξανά ο Ιησούς και μπαίνει μέσα στην τρύπα. Ερχεται και η σειρά του γεράκου. Ρίχνει μια με το μπαστούνι, η μπάλα πέφτει μέσα στο νερό και την καταπίνει ένα ψάρι. Εκείνη την ώρα πετάει ένας γλάρος, βουτάει, πιάνει το ψάρι και το καταπίνει. Οπως σηκώνεται, όμως, πετάγεται ένας κυνηγός μέσα από κάποιους θάμνους και τον πετυχαίνει με την καραμπίνα του. Μόλις τον παίρνουν τα σκάγια, ο γλάρος ανοίγει το στόμα του και ελευθερώνει το ψάρι. Το ψάρι πέφτει κάτω και, όπως σπαρταράει, του φεύγει η μπαλίτσα μέσα από το στόμα, χοροπηδά και μπαίνει στην τρύπα! Γυρίζει τότε ο Ιησούς και λέει στον γεράκο: «Ρε συ, Πατέρα, είπαμε να παίξουμε γκολφ. Μην το ξεφτιλίσουμε και τελείως!».

Οι ξεπερασμένοι κλασικοί

Από τις αρχές της δεκαετίας του '80, όταν χάρη στον Ρίγκαν και τη Θάτσερ οι νεοφιλελεύθερες απόψεις για την οικονομία εδραιώθηκαν παγκοσμίως, όλοι οι θιασώτες των νεοφιλελεύθερων δογμάτων θριαμβολογούσαν για την ανεδαφικότητα και την καταστροφική ανοησία με την οποία ο μαρξισμός ανέλυε την οικονομική πραγματικότητα.

Ο ξεπερασμένος και ανόητος Μάρξ, έγραφε 130 χρόνια πριν, στον τρίτο τόμο του «Κεφαλαίου»: «Το πιστωτικό σύστημα, με κέντρο τις δήθεν εθνικές τράπεζες και με γύρω τους τούς μεγάλους δανειστές χρήματος και τοκογλύφους, αποτελεί μια τεράστια συγκεντροποίηση και δίνει σε αυτή την τάξη των παρασίτων μια μυθική δύναμη, τη δύναμη όχι μόνο να αποδεκατίζει κατά περιόδους τους βιομήχανους κεφαλαιοκράτες, αλλά και να επεμβαίνει με τον πιο επικίνδυνο τρόπο στην πραγματική παραγωγή -και η συμμορία αυτή δεν έχει ιδέα από την παραγωγή και δεν έχει καμιά δουλειά μαζί της». Για ξεπερασμένος, μια χαρά τα έβλεπε.