Αρχαίες αιματοχυσίες για τον έλεγχο της Ολυμπίας...

«Ας παραδειγματιστούν όλοι από την Αρχαία Ελλάδα, τότε που σταματούσαν οι πόλεμοι, όταν γίνονταν Ολυμπιακοί Αγώνες». Η φράση αυτή ήταν μόνιμη επωδός στα χείλη των Ελλήνων αθλητών και παραγόντων, τις ημέρες κατά τις οποίες μαίνονταν οι πολεμικές συγκρούσεις στην Οσετία. Ηταν, όμως, τόσο καλά τα πράγματα στην αρχαιότητα; Οχι ακριβώς...
Πόσο απέχει από την πραγματικότητα η αιώνια αυτάρεσκη φιλολογία για την «ειρηνοποιό» ιδιότητα των αρχαίων Αγώνων; Αφάνταστα! Θέλετε απάντηση στο ερώτημα «πόσο ακριβώς»; Εξαρτάται από το ποια εκδοχή της μυθοπλασίας έχετε στον νου σας. Παράδειγμα: ενίοτε χρησιμοποιείται ο όρος «ολυμπιακή ειρήνη». Είτε σκοπίμως είτε λόγω άγνοιας (ασυγχώρητης, πάντως) συγχέονται οι έννοιες «ειρήνη» και «εκεχειρία». Εκεχειρία δεν είναι τίποτε περισσότερο από αυτό που οι Ρωμαίοι όριζαν ως «belli feriae», δηλαδή «διακοπή πολέμου». Προσωρινή παύση εχθροπραξιών. Το μύθευμα της «ολυμπιακής ειρήνης», λοιπόν, κερδίζει πανεύκολα το χρυσό μετάλλιο στο αγώνισμα της υποκρισίας ή της αφέλειας: κάτι τέτοιο δεν υπήρξε. Η «ολυμπιακή εκεχειρία», όμως;

Η πρώτη απάντηση μπορεί να δοθεί υπό μορφή ερώτησης: εάν υπογράψουν μια συμφωνία οι ηγέτες –ας πούμε- του Ισραήλ και της Συρίας, νομίζετε ότι θα αποτραπούν πολεμικές συρράξεις στον... Καύκασο; Προφανώς όχι. Πώς λοιπόν θα μπορούσε να επιβάλλει εκεχειρία στις εμπόλεμες πόλεις-κράτη ολόκληρου του αρχαιοελληνικού χώρου μια συμφωνία που αφορούσε μόνο την Ηλεία; Η θέσπιση της εκεχειρίας ήταν απόρροια της συμφωνίας δύο γειτόνων -και ενός τρίτου, υψηλού τοποτηρητή: συμφώνησαν ο βασιλιάς της Ηλιδας, Ιφιτος, ο ομόλογός του της Πίσας, Κλεοσθένης (τον οποίο συχνά μπερδεύουν με τον Αθηναίο Κλεισθένη) και προσυπέγραψε ο Λυκούργος της Σπάρτης. Η εκεχειρία είχε το εξής νόημα: η Ολυμπία χαρακτηρίστηκε «ιερά ζώνη του Διός» κι η Ηλεία κηρύχθηκε αποστρατικοποιημένη ζώνη. Τι άλλο χρειαζόταν; Κάποιοι που θα αναλάμβαναν ρόλο security, εγγυητών της εκεχειρίας. Τον ρόλο αυτό ανέλαβαν οι Σπαρτιάτες -ποιοι άλλοι;
Η εκεχειρία λοιπόν είχε σαφή τοπικό προσδιορισμό (Ηλεία) και ευδιάκριτο κίνητρο: με τόσους πολέμους μεταξύ πόλεων ανά τον ελληνικό χώρο, πώς στην ευχή θα κατέφθαναν στην Ολυμπία οι ενδιαφερόμενοι -αθλητές, άρχοντες και λοιποί VIP της εποχής; Η μετατροπή της γύρω περιοχής σε ζώνη ασφαλούς διέλευσης ήταν όρος εκ των ων ουκ άνευ για τη διεξαγωγή των Αγώνων. «Παραέξω», της λοιπής Πελοποννήσου συμπεριλαμβανομένης, οι αιματοχυσίες συνεχίζονταν κανονικά. Απλώς, αν ήσουν ένοπλος και φιλοδοξούσες να περάσεις από την Ηλεία, παρέδιδες το ξίφος ή το δόρυ σου κατά την είσοδο και τα παρελάμβανες κατά την έξοδο -σαν μπαγκάζια σε αεροπλάνο ή πούλμαν. «Τα όπλα παραδίδοντας απολαμβάνειν μετά την εκ των όρων έκβασιν», όπως έγραψε ο ιστορικός και φιλόσοφος Στράβων στα «Γεωγραφικά».

Τι τα θέλετε, όμως... Μεγάλος ήταν ο πειρασμός εκάστου εκ των γειτόνων να κυριαρχήσει στον Ολυμπιακό χώρο, όπου βρισκόταν και ο ναός του Δία. Η πρωτοκαθεδρία εκεί εξασφάλιζε πολιτική επιρροή, γόητρο αλλά και μεγάλα οικονομικά οφέλη, μια και αφθονούσαν οι πλούσιοι επισκέπτες και τα πολύτιμα αφιερώματα. Ενας αιώνας (περίπου) παρήλθε από τη συμφωνία Ιφιτου–Κλεοσθένη και τα μαχαίρια βγήκαν από τις θήκες. Υστερα από πολεμικές αναμετρήσεις, η Πίσα ανέλαβε τη διοργάνωση των 8ων και 34ων Αγώνων. Τη δεύτερη φορά, μάλιστα, οι Πισαίοι πολέμησαν δι’ αντιπροσώπων: κατά τον Παυσανία, το 668 π.Χ. η Πίσα έπεισε τον Φείδωνα, τύραννο του Αργους, να επέμβει στρατιωτικά και να καταλάβει την Ολυμπία. Οι Πισαίοι θα αναλάμβαναν τη διοργάνωση των Αγώνων υπό την αιγίδα του Φείδωνα. Ετσι κι έγινε. Στους 34ους Ολυμπιακούς Αγώνες κουμάντο έκαναν ο Φείδωνας και ο βασιλιάς των Πισαίων, Πανταλέων -«λέων» εκ του ασφαλούς, χάρη στα όπλα των Αργείων. Οι Ηλείοι όμως αντεπιτέθηκαν το 664 π.Χ. και ανέλαβαν πάλι τα ηνία των Αγώνων. Η κυριαρχία της Πίσας έγινε πίσα και πούπουλα.

Και οι «σεκιουριτάδες» Σπαρτιάτες; Αυτοί βοήθησαν την Ηλιδα να αποκαταστήσει τον έλεγχό της στην Ολυμπία. Ομως, αν είσαι και «σεκιουριτάς» κι εσύ συμφέρον δεν κοιτάς; Οι Σπαρτιάτες έκαναν θρύψαλα την εκεχειρία των Αγώνων του 420 π.Χ. εισβάλλοντας στην Ηλιδα και καταλαμβάνοντας το Λέπραιο. Τους είχε εξοργίσει, βλέπετε, η συμμαχία των Ηλείων με τους Αθηναίους. Οι Ηλείοι απαγόρευσαν στους Λακεδαιμόνιους εισβολείς να συμμετάσχουν στους Αγώνες. Επιπλέον τους τιμώρησαν με πρόστιμο -αυτό προβλεπόταν για περιπτώσεις παραβιάσεων της εκεχειρίας. Οι Σπαρτιάτες αρνήθηκαν να πληρώσουν, αλλά δεν επέμειναν στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Υπό άλλες συνθήκες θα έκαναν τους Ηλείους «μια χαψιά», αλλά είχαν να σκεφθούν κοτζάμ Πελοποννησιακό Πόλεμο. Κράτησαν όμως «μανιάτικο» οι Σπαρτιάτες. Μόλις τελείωσε ο «πι-πι» (Πελοποννησιακός Πόλεμος), το 404 π.Χ., οι Ηλείοι έκαναν το πιπί τους πάνω τους από φόβο, αντικρίζοντας στα μέρη τους τα σπαρτιατικά στρατεύματα.

«Εσείς ήσασταν, μωρέ, που μας βάλατε και πρόστιμο πριν από 16 χρόνια;». Οι Λακεδαιμόνιοι... εγγυητές της εκεχειρίας, αυτή τη φορά δεν αστειεύονταν. Οπως έγραψε ο Ξενοφών («Ελληνικά), κατέκαψαν δάση, σκότωσαν όσα ζώα βρήκαν μπροστά τους κι έπιασαν πολλούς αιχμαλώτους. Πανικόβλητοι οι Ηλείοι, όχι μόνο επέτρεψαν στους Σπαρτιάτες να λάβουν μέρος στους Αγώνες, αλλά ζήτησαν ταπεινά συγγνώμη για την απαγόρευση του 420 π.Χ. Αν μπορούσαν, ας έκαναν κι αλλιώς. Α, να μην ξεχάσουμε: προτού αρχίσει ν’ αφανίζει τη χλωρίδα και την πανίδα της Ηλιδας, ο βασιλιάς των Σπαρτιατών, ο Αγις, προσέφερε επιδεικτικά θυσίες στον ιερό χώρο της Ολυμπίας! Αμα ο άνθρωπος έχει ολυμπιακή ευλάβεια, καημένε...

Υστερα από τούτο το τρίξιμο των δοντιών, το χαμόγελο: ικανοποιημένος από την ταπείνωση των Ηλείων, ο Αγις αναγνώρισε το δικαίωμά τους να διοργανώνουν και να εκμεταλλεύονται τους Αγώνες. Ηταν θέμα χρόνου να αντιδράσει, πάλι, η Πίσα. Μαζί με τους συμμάχους τους, Αρκάδες, οι Πισαίοι το 365 π.Χ. εισέβαλαν στην ολυμπιακή περιοχή. Επικράτησαν στο πεδίο της μάχης και προετοίμασαν Αγώνες για το επόμενο έτος –με... εκεχειρία, βεβαίως. Οι Αγώνες διεξάγονταν, το πένταθλο και οι ιπποδρομίες είχαν ήδη ολοκληρωθεί, όταν στρατιωτικά αγήματα των Ηλείων «έκαναν ντου». Ανέλαβαν να τους αναχαιτίσουν οι Αρκάδες. Για πρώτη φορά έγινε πεδίο μάχης το ιερό Αλτις. Εως ότου συναφθεί ειρήνη και αποχωρήσουν οι Αρκάδες, οι νεκροί αμφοτέρων των πλευρών δεν ήταν οι μοναδικές απώλειες. Καταμετρήθηκαν κι άλλες: την 104η Ολυμπιάδα του 364 π.Χ. «την πήρε και τη σήκωσε» ο πολεμικός άνεμος. «Φτερά» έκαναν και πολλοί από τους θησαυρούς της Ολυμπίας. Βλέπετε, κάπως έπρεπε να πληρώσουν οι Αρκάδες τους μισθοφόρους που είχαν στο πλευρό τους!
«Αρχαίο πνεύμα αθάνατο», που κάθε τρεις και λίγο έφερνε της εκεχειρίας τον θάνατο! Στο όνομα του ελέγχου του ιερού χώρου, παρακαλώ...