Ενα «Εγχειρίδιο Βλακείας»

Στο σημερινό κείμενο επέλεξα να παρουσιάσω μία, οπωσδήποτε, αυθαίρετη ανθολόγηση σκέψεων του Διονύση Χαριτόπουλου από το τελευταίο του βιβλίο «Εγχειρίδιο Βλακείας», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος.

Μία ανθολόγηση που νομίζω ότι έχει πολλαπλό ενδιαφέρον. «Οι άνθρωποι χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες: στους έξυπνους και τους βλάκες. Αν και η μεταξύ τους διάκριση δεν είναι δύσκολη, όσοι ανήκουν στην πρώτη δεν το λένε και όσοι ανήκουν στη δεύτερη δεν το ξέρουν...

Στη δεκαετία του 1970, όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής όργωνε τις ευρωπαϊκές χώρες για να πετύχει την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, του πρότειναν να πάρει μαζί του κι έναν υψηλόβαθμο διπλωμάτη και πολιτικό επιστήμονα, επειδή, συν τοις άλλοις, μιλούσε επτά γλώσσες. Ο έμπειρος πολιτικός, που γνώριζε τον προτεινόμενο, αγρίεψε (δεν ήθελε πολύ): "Τι να τον κάνω αυτόν; Και στις εφτά βλακείες θα λέει, η βλακεία είναι απρόβλεπτη". Εχει τόση ποικιλία εκδηλώσεων, όσοι και οι βλάκες, που ο καθένας ξεχωριστά είναι μια αστείρευτη πηγή εμπνεύσεων... Με τη διαφορά ότι ο ηλίθιος όταν καυλώσει νομίζει ότι ερωτεύτηκε και η χαζή πιστεύει ότι όσοι θέλουν να την πηδήξουν θέλουν να την παντρευτούν…

Ο πολιτισμός ευνοεί τον βλάκα. Στην πρωτόγονη κατάσταση τα πράγματα ήταν απολύτως ξεκαθαρισμένα. Αυτόν που αργούσε να καταλάβει γιατί τρέχουν οι άλλοι τον είχε αρπάξει η αρκούδα. Στην εποχή μας ο κάθε καθυστερημένος μπορεί να είναι κυβερνητικό στέλεχος ή αυτός που σε έχει ναρκωμένο στο χειρουργικό κρεβάτι... Η χοντρή βλακεία είναι ομαδική. Αυτό που ενώνει μία ομάδα ανθρώπων είναι το ίδιο που ενώνει κι ένα πλήθος: τα συναισθήματα και οι πεποιθήσεις (θρησκεία, ιδεολογία, ηθική, εχθροί, φίλοι, σύμμαχοι), ενώ ο ρόλος της νοημοσύνης τείνει να εξαφανιστεί.

Σε μια επαναστατική ή θρησκευτική οργάνωση συμμετέχουν εξίσου ο καθηγητής και ο αχθοφόρος και σε μια αντροπαρέα ο τεχνοκράτης με τον μποέμ και το ρεμάλι… Η ομαδική τύφλωση είναι δεδομένη. Ενας χαρισματικός ομιλητής, προβάλλοντας τα δικά του συναισθήματα, μπορεί να μεταδώσει στο πλήθος ενθουσιασμό, οργή, λύπη, με τον ίδιο τρόπο που μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο το γέλιο, η δυσθυμία ή το χασμουρητό… Γι’ αυτό θα πρέπει να είναι κανείς εξαιρετικά επιφυλακτικός με τις ομαδικές μαρτυρίες για κάποιο γεγονός.

Οσο πιο μεγάλος ο αριθμός των ομοφωνούντων τόσο μικρότερο καλάθι να κρατάς... Λένε πως "εκεί που σταματάει η λογική αρχίζει ο στρατός", κάτι που κάλλιστα ισχύει και για άλλα μεγάλα συστήματα, εκκλησιαστικά, κομματικά, γραφειοκρατικά, ακαδημαϊκά... Ο νεοδιορισμένος δημόσιος υπάλληλος πιθανόν να είναι έξυπνος και με διάθεση προσφοράς, όμως αφομοιώνεται τάχιστα από το ηλίθιο γραφειοκρατικό περιβάλλον και μετά το πρώτο διάστημα συμπεριφέρεται ακριβώς όπως οι παλιές καραβάνες… Το θέαμα των κομματικών ομάδων στο Κοινοβούλιο είναι οικτρό: οι εντυπωσιοθηρικές αγορεύσεις, τα μεγάλα λόγια, οι εξυπνακισμοί, οι λοιδορίες και οι θεαματικές αντιπαραθέσεις είναι παράσταση άνευ νοήματος... "Οσοι δεν σκέπτονται συσκέπτονται", λένε οι λαϊκοί. Το σίγουρο είναι ότι καμία νέα ιδέα δεν γεννήθηκε σε επιτροπή, ενώ πολλές καλές θάφτηκαν εκεί… Αν το καταφύγιο του ανθρώπου είναι η κοινωνία, του βλάκα είναι η ομάδα, η συσπείρωση με άλλους βλάκες… Ο γελοίος είναι άλλου είδους ταραχή. Είναι βλάκας με έπαρση. Η μεγάλη ιδέα που έχει για τον εαυτό του τον χαντακώνει και γίνεται φαιδρός, γραφικός, καβαλημένος, δήθεν, ψώνιο... Η εξουσία είναι το αφροδισιακό της γελοιότητας.

Μια καλή αμερικανική κουβέντα λέει πως όποιον θέλει να κυβερνήσει πρέπει πρώτα να τον δει ψυχίατρος… Η αλήθεια είναι ότι όποιος ανέβει στη σκηνή πρέπει να υποδυθεί, αλλιώς το κοινό θα του γυρίσει την πλάτη: άλλος παίζει φυσαρμόνικα, άλλος χορεύει καταδεκτικά "τοπικούς χορούς", άλλος κουβαλάει τη θαυματουργή εικόνα στην περιφορά, άλλος φωτογραφίζεται καμαρωτός με τη σκούπα στο χέρι και "κάθε βλάκας έχει ένα σχέδιο για να σώσει τη χώρα"… Μια μασκαράτα γελοίων είναι οι κοσμικοί… Οι κοσμικοί διάλεξαν από μόνοι τους το φουαγιέ, εκεί όπου δεν συμβαίνει τίποτα, αλλά θα τους δουν όλοι… Αν γυρίσουμε το μέσα έξω του παλιανθρώπου, κατά πάσα πιθανότητα θα βρούμε κρυμμένο έναν άξεστο ηλίθιο…».

Το βολικό αποτέλεσμα

Πολλές φορές χρησιμοποιούμε ένα αποτέλεσμα κάποιου ποδοσφαιρικού αγώνα με έναν τέτοιο τρόπο που να ταιριάζει σ' εκείνο που θέλουμε να υποστηρίξουμε. Το αποτέλεσμα του προχθεσινού παιχνιδιού ανάμεσα στον ΠΑΟ και την ΑΕΚ είναι χαρακτηριστικό.

Πολλοί υποστήριξαν ότι αυτό το 4-1 «απέδειξε» ότι οι «πράσινοι» άξιζαν το πρωτάθλημα και ότι ήταν καλύτεροι από τους αντιπάλους τους. Αν ήταν καλύτεροι, όμως, δεν θα έπρεπε να συγκεντρώσουν περισσότερους βαθμούς από τον «Δικέφαλο»; Κι αν το προχθεσινό παιχνίδι με την ΑΕΚ έδειξε ότι ήταν καλύτεροι –σε όλο το πρωτάθλημα– από τους αντιπάλους τους, τι είχαν δείξει τα παιχνίδια με τον Πανιώνιο στη Λεωφόρο ή το ματς στα πηγάδια με την Ξάνθη; Γιατί, δηλαδή, το συγκεκριμένο ματς να δείχνει και να επιβεβαιώνει την άποψη περί του «καλύτερου» και του «πρωταθλητή»;

Ακουσα, επίσης, ότι η απόδοση των ποδοσφαιριστών του ΠΑΟ στο προχθεσινό παιχνίδι έδειξε πως οι παίκτες του «τριφυλλιού» θέλουν να μείνουν στην ομάδα. Αναρωτιέμαι, όμως, γιατί οι παίκτες του ΠΑΟ να περιμένουν ένα από τα παιχνίδια των πλέι οφ για να δείξουν σ' εκείνους που πρέπει με την απόδοσή τους ότι αξίζουν να παραμείνουν στην ομάδα. Γιατί δεν φρόντισαν να δείξουν αυτή την επιθυμία τους σε άλλα πιο κρίσιμα παιχνίδια της χρονιάς, που η απόδοσή τους ήταν απογοητευτική;

Εχω, επίσης, μία ακόμα απορία. Γιατί αυτό το επιχείρημα, αν υποθέσουμε ότι ισχύει για τους ποδοσφαιριστές, δεν ισχύει και για τον προπονητή; Η εξήγηση για το –καθ' όλα δίκαιο– προχθεσινό αποτέλεσμα είναι πολύ πιο απλή, αλλά δεν εξυπηρετεί την επιχειρηματολογία όλων εκείνων που θέλουν να παρουσιάσουν τον ΠΑΟ σαν «αδικημένη» ομάδα.

Η ΑΕΚ ήταν προκλητικά αδιάφορη. Η κουβέντα που έγινε κατά κόρον όλες τις προηγούμενες ημέρες, περί της ομάδας που έπαιξε την καλύτερη μπάλα στη διάρκεια του πρωταθλήματος και περί του «ηθικού πρωταθλητή», έκανε όλη τη ζημιά. Μόνο που, δυστυχώς, τα πρωταθλήματα και οι θέσεις που οδηγούν στους προκριματικούς του Τσάμπιονς Λιγκ δεν κερδίζονται με βάση τις επιδόσεις στην «ηθική». Και κάτι ακόμα, ίσως το σπουδαιότερο. Οι μεγάλες ομάδες είναι εκείνες που μπορούν στα κρίσιμα παιχνίδια να δείχνουν χαρακτήρα. Και στο προχθεσινό παιχνίδι η ΑΕΚ δεν έδειξε να διαθέτει αυτό το χαρακτηριστικό.

Ακριβό μου πετρέλαιο

Ενα από τα πιο τραγελαφικά συμβάντα της διεθνούς συνόδου, του διεθνούς φόρουμ ενέργειας, που έγινε την περασμένη εβδομάδα στη Ρώμη, είχε να κάνει με το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν στη διαπίστωση ότι οι τιμές του πετρελαίου είναι αδικαιολόγητα υψηλές. Ομως, μπόρεσαν να συμφωνήσουν στην εκτίμηση ότι οι τιμές θα αυξηθούν και άλλο στο μέλλον. Στην παράλογη ιστορία των τιμών του πετρελαίου το πιο ενδιαφέρον σημείο –κατά τη γνώμη μου– αφορά την αδυναμία της παγκόσμιας κοινότητας να παρέμβει και να καταπολεμήσει την κερδοσκοπία, που είναι υπεύθυνη για ένα καπέλο της τάξης των 35-40 δολαρίων το βαρέλι. Η πλέον αρνητική συνέπεια της έκρηξης των τιμών του πετρελαίου αφορά την επακόλουθη αύξηση των τιμών όλων των αγαθών, αλλά (για πολύ συγκεκριμένους λόγους και συγκεκριμένα λόγω των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που ακολουθούν οι περισσότερες κυβερνήσεις) αποκλείει τις αυξήσεις των μισθών, με αποτέλεσμα η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών να εξανεμίζεται. Παρ' όλα αυτά, η τρελή κούρσα των τιμών προς τα πάνω ευνοεί τις πετρελαϊκές εταιρείες, δύο από τις οποίες, η Shell και η BP, σημείωσαν κέρδη ρεκόρ το πρώτο τρίμηνο του 2008, που έφθασαν τα 15 δισ. δολάρια σχεδόν.