«Σκοτεινή Δεκαετία 1964-1974» του Αλέξη Παπαχελά - «Η Αγία Τριάδα»

Η Ελλάδα της δεκαετίας του ‘60 βρίσκεται σε μια τροχιά ανάπτυξης. Ταυτόχρονα, όμως, προσπαθεί να κλείσει τις πληγές του εμφυλίου πολέμου. Είναι η Ελλάδα της αντιπαροχής, η Ελλάδα της μετανάστευσης, η Ελλάδα που έρχονται άνθρωποι από την επαρχία εδώ στην Αθήνα. Είναι όμως και η εποχή που κορυφώνεται ο Ψυχρός Πόλεμος, ένας πόλεμος που έχει ρίξει τη σκιά του κι εδώ στην Ελλάδα. Οι νέοι φεύγουν από την επαρχία και συρρέουν στα αστικά κέντρα.

Το κλίμα που επικρατεί περιγράφει ένα τηλεγράφημα της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα που αναφέρει πολύ λακωνικά ποιοι κάνουν κουμάντο στην Ελλάδα. Πρόκειται για την 'Αγία Τριάδα': το Παλάτι που είχε υπό την άμεση επιρροή του τον Στρατό, τους Αμερικανούς και τους πολιτικούς που προσπαθούν να τα έχουν καλά με τους άλλους δύο πόλους εξουσίας."

Έτσι ξεκινάει το πρώτο επεισόδιο της νέας μεγάλης σειράς ντοκιμαντέρ «Σκοτεινή Δεκαετία 1964-1974», του Αλέξη Παπαχελά, η οποία φωτίζει άγνωστα παρασκήνια της πιο ταραγμένης δεκαετίας της σύγχρονης ιστορίας μας.

Το πρώτο, από τα έξι συνολικά επεισόδια της σειράς, που προβλήθηκε τη Δευτέρα στην τηλεόραση του ΣΚΑΪ, με τίτλο «Η Αγία Τριάδα», μας γύρισε πίσω στον χρόνο στο 1964. Παρακολουθούμε τους πολιτικούς πρωταγωνιστές των γεγονότων και τη σχέση τους με τα Ανάκτορα, τον Στρατό και τους Αμερικάνους διπλωμάτες και πράκτορες.

Σπάνιες μαρτυρίες αποτυπώνουν τα γεγονότα που άνοιξαν τον δρόμο για το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, ενώ ηχητικά ντοκουμέντα έρχονται για πρώτη φορά στο φως και μας μεταφέρουν μέσα στον Λευκό Οίκο, την ώρα που λαμβάνονταν καθοριστικές αποφάσεις για την Ελλάδα και την Κύπρο.

Δείτε εδώ το πρώτο επεισόδιο ή στην υβριδική τηλεόραση του ΣΚΑΪ πατώντας το κόκκινο κουμπί στο τηλεκοντρόλ σας στο μενού ντοκιμαντέρ

H "Αγία Τριάδα"
Ποια ήταν η «Αγία Τριάδα» που έκανε κουμάντο στην Ελλάδα του ‘60; Τι ρόλο έπαιξαν οι πράκτορες της CIA; Τι κρυβόταν πίσω από τη ρήξη Κωνσταντίνου - Γεωργίου Παπανδρέου και την αποστασία του 1965; Πώς αντέδρασε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης; Τι συνέβη στην Κύπρο και παραλίγο να φτάσουμε σε πόλεμο; Ποιοι έπαιξαν τον κρίσιμο ρόλο στα παρασκήνια;

Πρωταγωνιστές της εποχής είναι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής της ΕΡΕ και ο Γεώργιος Παπανδρέου της Ένωσης Κέντρου.

Στο προσκήνιο εμφανίζεται ακόμη ένας παίκτης που θα ανατρέψει τα δεδομένα. Είναι ο Ανδρέας Παπανδρέου, διάσημος καθηγητής οικονομικών στην Αμερική.

"Ο τότε πρωθυπουργός Καραμανλής μού ζήτησε να φτιάξω, να οργανώσω ένα κέντρο προγραμματισμού οικονομικών ερευνών σε διεθνή πρότυπα." λέει ο Ανδρέας Παπανδρέου.



Στον ελληνικό θρόνο βρίσκεται ο Βασιλιάς Παύλος. Ο γιος του και διάδοχος Κωνσταντίνος είναι μόλις 23 ετών και Ολυμπιονίκης ιστιοπλοΐας. Σε λίγο καιρό θα μπει στην πυρά της εξουσίας.

Οι Αμερικάνοι δρουν στην Ελλάδα μέσα από την πρεσβεία και τον σταθμό της CIA στην Αθήνα που τότε ήταν ένας από τους μεγαλύτερους στον κόσμο. Όταν όμως λέμε Αμερική εκείνη την εποχή, εννοούμε δύο πόλους εξουσίας.

"Ένας πόλος είναι η Πρεσβεία, άρα το State Department, το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών, που έχει τη δική του λογική. Και ένας άλλος πόλος είναι οι Μυστικές Υπηρεσίες και το τι κάνουν οι Μυστικές Υπηρεσίες στην Ελλάδα από τη δεκαετία του ΄50 και κυρίως τη δεκαετία του ΄60, είναι ένα τελείως άλλο κεφάλαιο."

Η διείσδυση της αμερικάνικης υπηρεσίας ήταν τόσο μεγάλη που δίπλα στον βασιλιά είχε έναν πολύ δικό της άνθρωπο. Τον στρατιωτικό ακόλουθο Τζόζεφ Λέπσκι.

Χρονιά δραματικών ιστορικών αλλαγών το 1964
Το 1964 είναι μια χρονιά δραματικών ιστορικών αλλαγών για την Ελλάδα. Έρχεται στην εξουσία η κυβέρνηση Παπανδρέου. Μπαίνει στην πολιτική για πρώτη φορά ο γιος του πρωθυπουργού, o Ανδρέας Παπανδρέου. Πεθαίνει ο βασιλιάς Παύλος και ανεβαίνει στον θρόνο ο Κωνσταντίνος, ένας άπειρος νέος μονάρχης. Είναι όμως και η χρονιά που η Ελλάδα βιώνει την πρώτη μεγάλη κρίση στην Κύπρο, είναι η χρονιά που η Τουρκία φτάνει πολύ κοντά στην εισβολή και που για πρώτη φορά οι Αμερικανοί παρεμβαίνουν εκεί στο κυπριακό.

"O παππούς πρωθυπουργός και ο εγγονός βασιλιάς"
Ο αθηναϊκός λαός σε προεκλογική συγκέντρωση αποθεώνει τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής χάνει τις εκλογές, αποφασίζει να εγκαταλείψει την πολιτική και φεύγει αυτοεξόριστος στο Παρίσι.

Τον Μάρτιο του 1964 πεθαίνει ο βασιλιάς Παύλος και στον θρόνο ανεβαίνει ο νεαρός Κωνσταντίνος. Ο Γεώργιος Παπανδρέου είναι τότε ακόμα κοντά του.

"Η συμπαράσταση την οποία μου έδειξε εκείνη τη στιγμή ο πρωθυπουργός, ήτανε κάτι το οποίο δεν θα ξεχάσω ποτέ. Από κείνο το βράδυ και μετέπειτα, δημιουργήθηκε μεταξύ μας μια αν θέλετε…ένα αίσθημα, ο παππούς πρωθυπουργός και ο εγγονός βασιλιάς" λέει ο Κωνσταντίνος.

"Το παλάτι έδινε πάντοτε τεράστια σημασία, στις ένοπλες δυνάμεις. Τεράστια. Γι’ αυτό η παραγγελιά του Παύλου που άφησε Κωνσταντίνο πεθαίνοντας ήταν να μην χάσει τις ένοπλες δυνάμεις. Αυτός πέτυχε το αντίθετο αλλά εν πάση περιπτώσει ο μπαμπάς του αυτό τον είχε συμβουλεύσει" διηγείται ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου μπαίνει στην κυβέρνηση του πατέρα του. Γίνεται η σκιά, ουσιαστικά, του Γεώργιου Παπανδρέου. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης βλέπει την άνοδο του Ανδρέα σαν μια απειλή για τη διαδοχή του Γεώργιου Παπανδρέου.

Η ρητορική του Ανδρέα όμως δεν ενοχλεί μόνο τον Μητσοτάκη. Αυτά που λέει δεν αρέσουν καθόλου στους Αμερικάνους διπλωμάτες Άνσουτζ και Όουενς που εκείνη την εποχή υπηρετούν στην Αθήνα.



Ανεξάρτητη η Κύπρος με επικεφαλής τον Μακάριο
Μετά από δεκαετίες βρετανικής κηδεμονίας, η Κύπρος είναι πλέον ανεξάρτητο κράτος. Επικεφαλής ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος.

Όταν καταφθάνουν στην Κύπρο οι πρώτοι Έλληνες αξιωματικοί και στρατιώτες ο απλός κόσμος τους υποδέχεται σαν ήρωες. Η ιδέα της Ένωσης με την Ελλάδα είχε αρχίσει να μοιάζει εφικτή ξανά. Ο Μακάριος όμως μιλάει για ένα ανεξάρτητο κυπριακό κράτος.

Οι Έλληνες αξιωματικοί από την πλευρά τους πιστεύουν ότι οι Κύπριοι θέλουν την Ένωση με την Ελλάδα.

Οι δύο κοινότητες, ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι, υποτίθεται ότι ζουν ειρηνικά. Δεν είναι όμως έτσι. Υπάρχει ένταση από τις πρώτες στιγμές που γεννήθηκε αυτό το νέο κράτος.

Συγκρούσεις και επεισόδια
Οι τουρκοκύπριοι απορρίπτουν τα 13 σημεία που ήθελε να αλλάξει ο Μακάριος και αποχωρούν από την κυβέρνηση. Τον Δεκέμβριο του ‘63 σημειώνονται νέες συγκρούσεις, νέα επεισόδια ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Τότε, χαράζεται ουσιαστικά μια πράσινη γραμμή η οποία χώριζε τη Λευκωσία στα δύο.

Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος απορρίπτει σχέδια εκτόνωσης του Κυπριακού και η Τουρκία απειλεί με εισβολή.

Η απειλή της τουρκικής εισβολής προκαλεί συναγερμό τόσο στη Λευκωσία όσο και στην Αθήνα.

Η κυβέρνηση Παπανδρέου παίρνει μια κρίσιμη απόφαση να στείλει στην Κύπρο 8.500 άνδρες, σχεδόν μια μεραρχία με βαρύ οπλισμό. Έρχονται στην Κύπρο με ιδιωτικά καράβια του εφοπλιστή Ανδρέα Ποταμιάνου.

Τα σχέδια των Τούρκων για εισβολή ματαιώνονται. Ο αμερικάνος πρόεδρος Λίντον Τζόνσον βάζει φρένο στον Τούρκο πρόεδρο Ισμέτ Ινονού με μια επιστολή. Τη δύσκολη αποστολή είχαν αναλάβει ο διπλωμάτης Τζόζεφ Σίσκο με τον υπουργό εξωτερικών Ντιν Ρασκ.

Στο μεταξύ ο Τζόνσον καλεί τον Παπανδρέου και τον Ινονού για συνομιλίες. Ο Παπανδρέου, όμως, αρνείται να συναντηθεί με τον Ινονού.



Επιχείρηση Παναθήναια
Παρά το πανηγυρικό κλίμα που προωθεί η Ελλάδα, η ένταση στην Κύπρο δεν σταματά. Τουρκοκύπριοι οχυρώνονται σε χωριά του νησιού και κάνουν πολεμικές κινήσεις. Η Ελλάδα αποφασίζει να αντιδράσει. Πολύ γρήγορα αλλά και πρόχειρα οργανώνεται η επιχείρηση Παναθήναια.

Ο τότε ανθυποπλοίαρχος Δημήτρης Μητσάτσος αναλαμβάνει μια μυστική αποστολή. Να κατέβει στην Κύπρο με δύο πλοία και να υποστηρίξει τις επιχειρήσεις του κυπριακού στρατού. Όταν όμως πήγε να τα επιθεωρήσει πριν την αναχώρηση, κατάλαβε πόσο τραγική ήταν η κατάσταση που θα αντιμετώπιζε.

Στη διαδρομή οι μηχανές του παλιού Φαέθων βγάζουν πολλά προβλήματα και χαλάνε, η πυξίδα δεν λειτουργεί. Το παλιό σκαρί μπάζει νερά. Με μεγάλες δυσκολίες φτάνει τελικά στην Κύπρο.

Ο κυβερνήτης του Φαέθων παίρνει την εντολή να βομβαρδίσει το χωριό Μανσούρα για να στηρίξει τις χερσαίες επιχειρήσεις.

Τα τουρκικά μαχητικά αεροπλάνα εντοπίζουν πολύ γρήγορα το ελληνικό πολεμικό. Ο κυβερνήτης Μητσάτσος διατάζει αμέσως πυρ. Όμως, τότε φαίνεται πόσο πρόχειρα σχεδιασμένη ήταν αυτή η αποστολή. Από τα πέντε πυροβόλα που είχε ο Φαέθων, λειτουργούσε μόνο το ένα και τα πυρομαχικά που είχε μαζί του δεν ήταν τα κατάλληλα.



Ενοχο μυστικό
Η πολιτεία ξέχασε τον Μητσάτσο και το πλήρωμα του Φαέθωνα. Ήταν ακόμα ένα ένοχο μυστικό για την ελληνική δημοκρατία. Το απόρρητο για την επιχείρηση Παναθήναια ήρθη 52 χρόνια μετά, το 2016. Τότε αποδόθηκαν οι οφειλόμενες τιμές στους άνδρες του Φαέθωνα με πολύ, βέβαια, μεγάλη καθυστέρηση.

Στην Κύπρο εκείνη την εποχή οι εχθροπραξίες συνεχίζονται. Ο υπουργός Άμυνας Ρόμπερτ Μακναμάρα ενημερώνει τον Τζόνσον για την κατάσταση.

Κάπως έτσι γεννήθηκε το Σχέδιο Άτσεσον. Ο βετεράνος διπλωμάτης Ντιν Άτσεσον προσπαθεί στη Γενεύη να βρει μια κοινά αποδεκτή λύση. Προτείνει ένα σχέδιο με δύο παραλλαγές.



Η κυβέρνηση Παπανδρέου υποδέχεται αρχικά θετικά το σχέδιο. Μετά από λίγο όμως τα πράγματα αλλάζουν.

"Μεταξύ Παπανδρέου και Μακαρίου υπήρχαν τριβές στον χειρισμό του κυπριακού. Και βέβαια ο βασικός λόγος ήταν ότι ο Μακάριος πλέον παρά τα όσα έλεγε, γιατί ο Μακάριος ήταν άνθρωπος ο οποίος άλλα έλεγε και άλλα εννοούσε, είχε πλέον οριστικά ξεκαθαρίσει ότι δεν θέλει την Ένωση." λέει ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης.

Το σχέδιο ναυαγεί και οι Αμερικανοί το χρεώνουν κυρίως στο Μακάριο και στις σχέσεις του με τη Ρωσία.

Oι Αμερικάνοι βλέποντας το αδιέξοδο καταστρώνουν ένα σχέδιο απελπισίας σε μια κλειστή σύσκεψη για την Κύπρο τον Σεπτέμβριο του ‘64.

Η ιδέα δεν προχώρησε αλλά αποδείχθηκε προφητική για το μέλλον του νησιού. Μια άλλη πρόταση που συζητήθηκε ήταν να δοθεί το Καστελλόριζο στην Τουρκία με αντάλλαγμα πάλι την ένωση της Ελλάδας με την Κύπρο.

Ολο αυτό το διάστημα οι Τούρκοι δεν κρύβουν από κανέναν ποιος είναι ο πραγματικός τους στόχο. Κάτι που θα πετύχουν 10 χρόνια μετά.

Κωδικός Ασπίδα
Τον Σεπτέμβριο του 1964 ο βασιλιάς Κωνσταντίνος παντρεύεται την Δανή πριγκίπισσα Άννα Μαρία.

«Προσέρχονται οι επίσημοι με επικεφαλής τον πρόεδρο της ελληνικής κυβερνήσεως Γεώργιο Παπανδρέου. Ο πρόεδρος της κυπριακής δημοκρατίας αρχιεπίσκοπος Μακάριος φθάνει στο αεροδρόμιο. Φέρνει μαζί του τις ευχές των αγωνιζομένων Κυπρίων αδελφών. Όταν ο εθνάρχης Μακάριος εμφιανίζεται διά να μεταβή εις την εκκλησίαν, αι ζητωκραυγαί του πλήθους που πάλλεται από ενθουσιασμόν διά τον αγώναν των Κυπρίων υπερβαίνουν κάθε όριον και τον ακουλουθούν ως τη Μητρόπολη. Στην Ελλάδα τώρα βασιλεύει ο Κωνσταντίνος με τη βασίλισσα Άννα Μαρία στο πλάι του. Να ζήσουν».

Λίγους μήνες μετά τη γαμήλια τελετή και ένω ακόμη διαρκεί αυτή η περίοδος μέλιτος, ο βασιλιάς και ο πρωθυπουργός τρώνε στο προεδρικό μέγαρο, τότε ήταν τα ανάκτορα. Ο Παπανδρέου λέει κάτι στον βασιλιά που έμελλε να θα αποδειχθεί προφητικό.

«Άκουσε βασίλευ, διαφωνία Βασιλέως και δεξιάς δεν είναι παρά μία ενδοοικογενειακή υπόθεσις. Διαφωνία Βασιλέως και δημοκρατικής παρατάξεως τραγωδία του Έθνους».

Και η τραγωδία ήρθε λίγους μήνες μετά. Ο γιος του Γεωργίου Παπανδρέου, ο Ανδρέας, κατηγορείται ότι είναι πίσω από μία μυστική οργάνωση για τον έλεγχο του στρατού με κωδικό όνομα: ΑΣΠΙΔΑ. Η υπόθεση θα αποδειχθεί αργότερα θρυαλλίδα εξελίξεων.

Ποιος ελέγχει τον στρατό;
Μια μεγάλη μεγάλη κρίση ξεσπά με αντικείμενο το ποιος έχει τον έλεγχο του στρατού. Ο Γεώργιος Παπανδρέου έχει τον στενό του φίλο ως υπουργό Εθνικής Άμυνας, τον Πέτρο Γαρουφαλιά. Εκείνος όμως διατηρεί στενές σχέσεις με το Παλάτι και το ενημερώνει για τις προθέσεις του Πρωθυπουργού. Όταν ο Παπανδρέου το μαθαίνει ζητά την απομάκρυνσή του. Εκεί ξεκινάει η μεγάλη κρίση.

Ο βασιλιάς παίρνει το μέρος του υπουργού και η κόντρα με τον Παπανδρέου συνεχίζεται. Μεταφέρεται μάλιστα και στην Κέρκυρα, παρά την εορταστική ατμόσφαιρα για τη γέννηση της πριγκίπισσας Αλεξίας. Ο βασιλιάς συμβουλεύεται τον έμπιστο υπασπιστή του πατέρα του για το πώς να βγει από το αδιέξοδο με τον πρωθυπουργό της χώρας.

Την ώρα της γιορτής στην Κέρκυρα ο διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Παπανδρέου Γιάννης Μανουσάκης παραλαμβάνει μια μοιραία επιστολή του Κωνσταντίνου.

Ο Παπανδρέου απαντάει στον βασιλιά ότι θα κρατήσει ο ίδιος το υπουργείο Άμυνας. Από εκείνη τη στιγμή αρχίζει μεταξύ τους μια σκληρή επικοινωνία. Με επιστολές που έμελλε να αποδειχθούν βέβαια ιστορικές.



Πριν γράψει ο βασιλιάς την τελευταία του επιστολή έχει κάποιες αμφιβολίες. Στέλνει μυστικά από την Κέρκυρα στην Αθήνα τον υπασπιστή του Μιχάλη Αρναούτη για μια επίσκεψη στη Γλυφάδα. Μαζί του είναι και ο ισχυρός εκδότης της εφημερίδας Ελευθερία, Πάνος Κόκκας.

Οι μάσκες πέφτουν. Ο Κωνσταντίνος αρνείται στον Παπανδρέου να πάρει το υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Πιστεύει ότι θέλει να προστατεύσει τον γιο του, Ανδρέα, από την έρευνα για τον ΑΣΠΙΔΑ. Ολοι καταλαβαίνουν ότι η ώρα της ρήξης έχει φτάσει. Όλοι περιμένουν τι θα γίνει σε ένα μεγάλο ραντεβού που έχει ο βασιλιάς με τον Παπανδρέου, στα ανάκτορα, στις 15 Ιουλίου.

Μετά τη συνάντηση, ο βασιλιάς και ο Παπανδρέου βγαίνουν έξω. Ο Μανουσάκης ακούει μια συνομιλία από την οποία καταλαβαίνει πολλά.

"Έπρεπε να περάσει από τον διάδρομο μπροστά μας για να βγει στην έξοδο. Εσυνόδευε τον πρωθυπουργό. Λέει στον Παπανδρέου ότι 'τη θεωρώ δεδομένη'. Εγώ όταν άκουσα δεδομένη κατάλαβα ότι μιλούσε για παραίτηση. 'Όχι' λέει 'θα συσκεφθώ και θα συζητήσω προηγουμένως και θα υποστηρίξω την άποψή μου να μην είναι δεδομένη'. Και φύγαμε με τον Πρόεδρο και μου λέει 'Ε όπως βλέπεις ευρισκόμεθα προ μίας συνομωσίας' και η συνωμοσία άρχισε με βάση το Νόβα."

Η ρήξη είναι πλέον γεγονός. Λίγη ώρα αφού έφυγε ο πρωθυπουργός, έρχεται για να ορκιστεί ο πρόεδρος της Βουλής, ο Γεώργιος Αθανασιάδης Νόβας, ο οποίος περίμενε σε ένα κτίριο, πολύ κοντά. Είναι η αρχή μιας περιόδου αστάθειας, συνωμοσιών, μιας περιόδου γεμάτης ίντριγκες, ακόμη και χρηματισμούς.

Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ορκίζεται υπουργός Συντονισμού στην κυβέρνηση Νόβα. Η Ένωση Κέντρου διασπάται.

Οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες παρακολουθούσαν τις εξελίξεις με ανησυχία και δεν τους άρεσε ο τρόπος που κινούνταν ο Παπανδρέου.

Την ώρα που οι πολιτικοί είναι βυθισμένοι στην πόλωση και σε μια ακραία αντιπαράθεση, δεν βλέπουν το τι έρχεται. Κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου...

Πηγή: Skai.gr