Ο πλατωνικός Άγιαξ των 70s είχε τη σφραγίδα του μεγάλου Γιόχαν Κρόιφ!

Στην υπέρυθρο της Ακαδημίας που ίδρυσε ο Πλάτωνας γύρω στο 387 π.χ. αναγραφόταν η φράση: «Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω μοι τη θύρα». Μάλιστα σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, όταν κάποιος νέος εξέφρασε την επιθυμία του να φοιτήσει στην Ακαδημία, ο Ξενοκράτης που διηύθυνε τη Σχολή ύστερα από τον Πλάτωνα και τον Σπεύσιππο, τον ρώτησε αν διέθετε γνώσεις γεωμετρίας.

Στο άκουσμα της αρνητικής του απάντησης ο Ξενοκράτης του είπε: «Πορεύου λάβας γαρ ουκ έχεις φιλοσοφίας» πήγαινε δηλαδή διότι δεν έχεις την απαιτούμενη προπαιδεία για να μάθεις φιλοσοφία. Κάποιους αιώνες αργότερα το κατώφλι της Ακαδημίας θα διαβούν με τη σειρά τους τρεις ιεράρχες του θρυλικού Άγιαξ της δεκαετίας των 70s: δυο Ολλανδοί ο Γιόχαν Κρόιφ και ο Ρίνους Μίχελς καθώς και ένας Ρουμάνος με ουγγρικές ρίζες, ο Στέφαν Κόβατς.

Αυτοί θα εφαρμόσουν την φιλοσοφία που πρέσβευε ο Πλάτωνας και έθεταν ως προϋπόθεση αυτό που πρέσβευε ο αρχαίοςΈλληνας για να θεωρήσει κάποιον ικανό να φοιτήσει στην Ακαδημία του: το να μπορεί να κατανοεί τις αναλλοίωτες δομικές έννοιες των Μαθηματικών, που αναπτύσσουν την αναλογία, την αρμονία και την κριτική σκέψη. Ποιός άλλωστε μπορεί να αμφισβητήσει την γεωμετρικότερη ομάδα που εμφανίστηκε στο ποδόσφαιρο και που ήταν η έκδοση που σάρωνε τα πάντα τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1970.

Η ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ “TOTAAL VOETBAL“

Το σύστημα του ολοκληρωτικού ποδοσφαίρου έχει τις ρίζες του στον τρόπο παιχνιδιού που εφάρμοσαν ο Ρίνους Μίχελς αρχικά και εν συνεχεία ο Στέφαν Κόβατς, διατηρώντας τον Άγιαξ για τρία έτη στην κορυφή της Ευρώπης. Ο Μίχελς όντας μαθητής του Άγγλου πρωτοποριακού τεχνικού Ρέινολντ αγωνίστηκε στην ολλανδική ομάδα από το 1946 έως και το 1958 σημειώνοντας 122 γκολ.

Το έτος 1965 επρόκειτο ωστόσο να αποτελέσει ένα σημείο τομής για την ιστορία του συλλόγου, με τον Μίχελς να αναλαμβάνει τα ηνία φέρνοντας στο κλαμπ ποδοσφαιριστές όπως ο Γιόχαν Κρόιφ και ο Γιόχαν Νέεσκενς, με αποτέλεσμα να οδηγήσει την ομάδα στο Κύπελλο Ευρώπης σε διάστημα μόλις ενός έτους.

Διατηρώντας τον κλασικό κορμό του παιχνιδιού με τις πολλές πάσες αναλλοίωτο, εισήγαγε ένα ρευστό σύστημα στο οποίο όλοι οι ποδοσφαιριστές είχαν την δυνατότητα να καλύψουν οποιαδήποτε θέση μέσα στον αγωνιστικό χώρο, γεγονός που απαιτούσε υψηλή τεχνική κατάρτιση αλλά και άρτια φυσική κατάσταση λόγω των συνεχών αλληλοκαλύψεων.

Ο Μίχελς εφάρμοσε το βασικό σχήμα του 4-3-3 που συνδύαζε τις κοντινές αποστάσεις των γραμμών και τις εναλλαγές θέσεων αναλόγως των αναγκών. Όσο η μπάλα βρισκόταν στα πόδια των παικτών του Άγιαξ εκείνοι κινούνταν στο γήπεδο προσπαθώντας να επεκτείνουν τις πραγματικές του διαστάσεις.

Αντιθέτως, όταν έχαναν την κατοχή, η πίεση των παικτών μετατοπίζονταν ψηλά προς την αντίπαλη περιοχή με σκοπό να επιφέρουν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα. Να μειώσουν δηλαδή τον χώρο κίνησης των αντιπάλων. Η ιδιοφυής αυτή τακτική έχει το επίκεντρο και την ουσία της ωστόσο έξω από το ίδιο το ποδόσφαιρο.

Η σύλληψη της ανάγεται στην ιδέα περί επέκτασης του σύμπαντος του Ανρί Πουανκαρέ (ricci flow), με βάση την οποία το σύμπαν διαστέλλεται διότι διαστέλλεται και ο χώρος. Με λίγα λόγια τα πάντα απομακρύνονται από τα πάντα με συνέπεια να δημιουργείται συνέχεια καινούργιος χώρος.

Η μήτρα του συστήματος βέβαια εντοπίζεται και στην επιστήμη της αρχιτεκτονικής και συγκεκριμένα στο πρωτοποριακό έργο του συμπατριώτη τους Ολλανδού αρχιτέκτονα Κορνέλις Λέλυ. Αυτός έμεινε στην ιστορία για τις δουλειές που έκανε στα φράγματα και κυρίως το 1932 όταν εγκαινίασε το Άφσλεϊτνταϊκ, το πρώτο αντιπλημμυρικό έργο της Ολλανδίας.

Ένα φράγμα που χωρίζει το Άισελμεεραπό τη Βόρεια θάλασσα. Ο Ολλανδός μηχανικός ήταν αυτός που ενέκρινε την μετατροπή της περιοχής Zuindersee με την επιχωμάτωση της θάλασσας και τη μετατροπή σε κατοικήσιμη.Όπως ακριβώς λοιπόν αυξάνονταν ή ελαττώνονταν το έδαφος της Ολλανδίας, με την ίδια αναλογία διαμόρφωναν τις διαστάσεις του αγωνιστικού χώρου οι παίκτες του Άγιαξ.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο βιβλίο του «Ταξίδι στα αστέρια» ο Χρήστος Σωτηρακόπουλος, όταν ο Ρίνους Μίχελς συνέλαβε τη λογική πως οι διαστάσεις του γηπέδου δεν είναι πάντα 105 επί 68, αλλά οφείλουν να αλλάζουν κατά τη διάρκεια του ματς πολλοί τον είπαν τρελό.

Ο ίδιος καλεσμένος των Ελλήνων προπονητών εξήγησε τη θεωρία του τονίζοντας: << Πίστευα πάντα πως όταν αμύνεσαι, πρέπει να μεταβάλλεις το γήπεδο σε 70 επί 30, πρεσάροντας όλους τους χώρους. Και όταν επιτίθεσαι, να κερδίζεις κάθε γωνία, με αποτέλεσμα να "μεγαλώνεις" τις διαστάσεις σε 130 επί 90>>! Αυτό ακούγεται κάπως φυσιολογικό σήμερα, αλλά τότε ακουγόταν αιρετικό! Επί δεκαετίες οι ακραίοι αμυντικοί ήταν ένας δεξιά και ένας αριστερά και έμεναν πίσω.

Ο σέντερ φορ ήταν συνήθως βαρύς και ψηλός, οι εξτρέμ έπαιζαν πάνω στη γραμμή περιμένοντας την μπάλα. Ο τερματοφύλακας απλώς έπιανε την μπάλα και έδινε βολέ, το δεκάρι έκανε κόλπα και έβγαζε μακρινές πάσες! Ο Μίχελς τα ανέτρεψε όλα και μετέτρεψε την ποδοσφαιρική ανάπτυξη μιας ομάδας σε έργο τέχνης. Το κλειδί ήταν πως στο πρόσωπο του Γιουγκοσλάβου Βάσοβιτς βρήκε έναν παίκτη ικανό να φτιάξει παιχνίδι από την άμυνα.

Αυτός ήταν ο αρχηγός και ταυτόχρονα ο προπονητής μέσα στο γήπεδο. Τον είχε ανακαλύψει με τη φανέλα της Παρτιζάν Βελιγραδίου, της οποίας ήταν σκόρερ στον τελικό κόντρα στη Ρεάλ το 1966. Έβγαινε μπροστά μαζί με τους ακραίους μπακ Σουρμπίρ και Κρολ με εξαιρετική ταχύτητα.

Όταν σταμάτησε, παρτενέρ του εξαιρετικού κεντρικού αμυντικού αμπάρι Χουλσόφ έγινε ο Γερμανός Χορστ Μπλάκενμπουργκ, που ήταν απίθανος λίμπερο αλλά η ατυχία του ήταν πως έπεσε πάνω στην περίοδο ακμής του Μπεκενμπάουερ. Τερματοφύλακας ήταν ο βαρύς και δυσκίνητος Στούι, που είχε όμως τρομερό μυαλό.

Όταν η μπάλα γύριζε πίσω, έφευγε για πάσα με τα πόδια. Έτσι ο Μίχελς κέρδισε έναν παίκτη παραπάνω, δοκιμάζοντας από το 1970 αυτό που οι άλλοι έκαναν πράξη το 1993! Η πρώτη φουρνιά στα χαφ είχε τον Πιτ Καίζερ και τον Σάακ Σβαρτ, τον ρέκορντμαν συμμετοχών στην ιστορία της ομάδας, τον αείμνηστο Γκέρι Μιούρεν καθώς και τον πρώτο μοντέρνο αμυντικό χαφ στο πρόσωπο του Γιόχαν Νέεσκενς.

Στην επίθεση, αφού υπήρχε ο Γιόχαν Κρόιφ, όλα τα άλλα περίττευαν. Ο Μίχελς έκανε επίσης μια μεγάλη αλλαγή στην ομάδα πριν φύγει, χαρίζοντας της έναν παίκτη πολυεργαλείο, που χρόνια θα βοηθούσε και την εθνική ομάδα σε διαφορετικούς ρόλους: τον Άρι Χάαν, ένα πραγματικό όπλο, ο οποίος θα αγωνιζόταν σε επτά διαφορετικές θέσεις τόσο για τις ομάδες του ( Άγιαξ, Άντερλεχτ, Σταντάρ Λιέγης) όσο και για τους "οράνιε".

ΤΟ «ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟ ΚΕΝΟ» ΤΟΥ ΚΡΟΙΦ

Τον ακρογωνιαίο λίθο του συστήματος αυτού συνιστούσε αδιαμφισβήτητα ο Γιόχαν Κρόιφ. Ο Ολλανδός σουπερστάρ που έφυγε από τη ζωή πριν δυο χρόνια στις 24 Μαρτίου, θεωρητικά αγωνιζόταν στο κέντρο της επίθεσης, όμως στην πράξη κινούνταν παντού, προσπαθώντας να προκαλέσει ρωγμές στην αντίπαλη ομάδα. Οι χώροι που έμεναν κενοί καλύπτονταν συνεχώς από τους συμπαίκτες τους με απώτερο στόχο να μπερδέψουν τους αντιπάλους τους. Η πνοή με λίγα λόγια του ολοκληρωτικού ποδοσφαίρου βρισκόταν μέσα ακριβώς από τους κενούς χώρους.

Η αντίληψη του χώρου αναγάγονταν σε μείζονος σημασίας γνώση των παικτών, ώστε να οργανώνουν το που θα κινηθούν και που όχι. Τα λόγια μάλιστα του κορυφαίου αμυντικού της ομάδας εκείνη την εποχή Μπάρι Χουλσόφ συμπυκνώνουν όλη την ιδέα του συστήματος: «Συζητούσαμε για τον κενό χώρο συνέχεια. Ο Κρόιφ πάντα μας έλεγε που έπρεπε να τρέξουμε και που να σταματήσουμε και πότε δεν έπρεπε να κινηθούμε. Οι κουβέντες μας ήταν πώς να δημιουργούμε χώρους, να μπαίνουμε σε χώρους και να οργανώνουμε το χώρο, κάτι σαν αρχιτεκτονική μέσα στο γήπεδο».

Ο Γιόχαν Κρόιφ μπορεί λοιπόν να μην ενδυόταν λευκό λινό ιμάτιο αλλά ήταν ο «Πυθαγόρας με ποδοσφαιρικά παπούτσια» όπως τον είχε αποκαλέσει ο Ντείβιντ Μίλερ ο επί σειρά ετών επικεφαλής των Times και κορυφαίος Άγγλος αρθρογράφος των 60s και των 70s. Έχοντας ήδη εγκαινιάσει τη δική του σχολή μέσω του ιερατικού ποδοσφαίρου που παρουσίαζε ο Κρόιφ μέσα από την πολυπλοκότητα και την ακρίβεια που χαρακτήριζε τις κάθετες πάσες του αντανακλούσε τα Μαθηματικά του Πυθαγόρειου μυστικισμού.

Ο σύγχρονος μύστης του ποδοσφαίρου έρχεται να επιβεβαιώσει τους Πυθαγορείους οι οποίοι όπως υποστηρίζει ο Αριστοτέλης στα «Φυσικά», θεωρούσαν το κενό κάτι εντελώς υπαρκτό και άσχετο με την έννοια του άδειου. Η σημαντικότητα του κενού για τη πυθαγόρεια φιλοσοφία διαφαίνεται μάλιστα και στην αντίληψη τους πως το κενό καθορίζει τη φύση των πραγμάτων σαν κάτι που χωρίζει και καθορίζει τα διαδοχικά μέλη μιας σειράς.

Η ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΚΡΟΙΦ

Το σύστημα αυτό επέφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα στον Άγιαξ φτάνοντας τον ως τον Τελικό του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου το 1969 αλλά ακόμα δεν ήταν έτοιμος όποτε η ήττα από τη Μίλαν του Ριβέρα με 4–1 ήρθε φυσιολογικά. Το 1971 όμωςκατέκτησε τον πρώτο ευρωπαϊκό του τίτλο στο αλησμόνητο παιχνίδι με τον Παναθηναϊκό. Εν συνεχεία, η φυγή του Ρινους Μίχελς που δελεάστηκε από τα χρήματα της Μπαρτσελόνα δεν φαίνεται να επηρέασε τον Άγιαξ που καλωσόρισε στο κλαμπ τον Ρουμάνο προπονητή Στέφαν Κόβατς.

Η πρώτη του γνωριμία με τους παίκτες όπως τη θυμάται ο ακραίος αμυντικός Ρουντι Κρολ ήταν σημαδιακή! «Τον ρωτήσαμε πως βλέπει τα μακριά μας μαλλιά και αυτός γελώντας μας απάντησε πως τον πληρώνουν για προπονητή στον Άγιαξ όχι για κομμωτή!».Σύντομα θα τους κέρδιζε και με τις γνώσεις του. Η ομάδα με ρεκόρ 46-0-0 στην έδρα της στην διάρκεια του 1971-1972 θα κατακτούσε τα πάντα η μόνη ομάδα μέχρι τη Μπαρτσελόνα του Πεπ το 2008-2009 που θα έκανε κάτι τέτοιο!

Η κατάκτηση άλλων δυο ευρωπαϊκών τίτλων μέχρι το 1973 θα την κάνουν πανίσχυρη ωστόσο η κυριαρχία της ομάδας παύει ύστερα από τη αποχώρηση του Κρόιφ για τη Μπαρτσελόνα του Μίχελς τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς! Μαζί οι δυο τους εξακολουθούν να εφαρμόζουν ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο και θα οδηγούσαν τους Καταλανούς στον πρώτο τίτλο τους στην Ισπανία μετά το 1960! Στην Εθνική ομάδα της Ολλανδίας ο Μίχελς θα κάτσει στον πάγκο δίπλα στον πρώτο προπονητή τον Φραντισεκ Φάντρονκ που μετά άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην ΑΕΚ και σε όλο το ελληνικό ποδόσφαιρο. Μαζί θα οδηγήσουν τους οράνιε μέχρι και τον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου το 1974 αλλά η ήττα από τη Δυτική Γερμανία θα τους αφήσει με τη πίκρα!

Οι Ολλανδοί ιεράρχες είναι γεγονός πως εξήλθαν της πύλης της Ακαδημίας του Πλάτωνα, μαρτυρώντας με το έργο τους πως ο Άγιαξ των 1970’s υπήρξε ένα οικοδόμημα μαθηματικής σκέψης, εχοντας αυστηρή γεωμετρικότητα, συνέπεια και πληρότητα. Το ποδοσφαιρικό τους σύστημα στιγμάτισε ανεξίτηλα το σύγχρονο ποδόσφαιρο, ενώ έμελλε να αποτελέσει και την παρακαταθήκη των σημερινών τους διαδόχων, των τεχνικών που δεν εισέρχονται πια στην Ακαδημία του Πλάτωνα ή του Πυθαγόρα αλλά σε αυτή του θρυλικού Γιόχαν Κρόιφ. Άλλωστε ο Πεπ Γκουαρντιόλα δεν έκρυψε ποτέ την επιρροή του από τον Ολλανδό σουπερστάρ και η σκέψη και οι ιδέες του Κρόιφ ζουν και θα ζουν για πολλά χρόνια μετά τον θάνατο του...

Όπως έγραψε και ενας εξαιρετικός συγγραφέας και δημοσιογράφος ο Σάιμον Κούπερ σχολιάζοντας το τελευταίο βιβλίο που βγήκε με τη ζωή του Κρόιφ με τίτλο “The Turn” και κυκλοφόρησε λίγο πριν πεθάνει, «ακόμα και οι μπανάλ ατάκες του Κρόιφ σε κάνουν να σκεφτείς τι εννοούσε, όπως εκείνο το Πριν κάνω ένα λάθος δεν είχα κάνει ξανά το ίδιο λάθος».... Απλά μοναδικός!

Επιμέλεια: Κωνσταντίνα Θεοδώρου