Πορνεία, ναρκωτικά, έγκλημα, βία, είναι οι πρώτες σκέψεις που έρχονται στο μυαλό ενός μέσου ανθρώπου όταν ακούει τη λέξη φαβέλα. Ποια, όμως, είναι η πραγματική ζωή των ανθρώπων που ζουν σε αυτές τις κοινότητες; Η καθημερινότητά τους; Το sport-fm.gr επισκέφτηκε την Άλτο ντε Οντίνα στο Σαλβαντόρ, μακριά από το Ρίο ντε Τζανέιρο, τις εικόνες που συνηθίζουν να δείχνουν από εκεί, και τη φήμη που υπάρχει γι αυτές τις κοινότητες.
Γράφει από τη Βραζιλία ο Τάσος Χαλκιόπουλος
Αφορμή για τη συγκεκριμένη επίσκεψη υπήρξε η δραστηριότητα της οργάνωσης Ποδόσφαιρο Πέρα Από Σύνορα (Football Beyond Borders) στη συγκεκριμένη περιοχή. Ο Τζακ Ρέινολντς, που ηγείται της οργάνωσης, μένει στη φαβέλα, και αποφάσισε να διοργανώσει το Παγκόσμιο Κύπελλο Φαβέλας ή αλλιώς Copa do Povo στα πορτογαλικά (μεταφρ. Κύπελλο του λαού). Ο λόγος αυτού του θεσμού ήταν να μεταφερθεί λίγη από την αίγλη του Μουντιάλ στους κατοίκους της φαβέλας, αλλά και να περάσει το μήνυμα μιας διαφορετικής εικόνας της φαβέλας προς τον έξω κόσμο, σχετικά με την καθημερινότητα σε μια τέτοια κοινότητα.
Την καθημερινότητα του απλού κατοίκου μιας τέτοια περιοχής, πέρα από όλα τα άσχημα που συνηθίζει να προβάλλει η τηλεόραση. Όπως μάλιστα υπογραμμιζόταν στο σχετικό κείμενο της οργάνωσης, είναι μια περιοχή ήρεμη και ασφαλής, με πολύ μικρότερη εγκληματικότητα από άλλες – τουριστικές- περιοχές του Σαλβαντόρ, όπως η Μπάρα και το Πελορίνιο. Ύστερα από την επίσκεψή μου εκεί, συμφωνώ με τη συγκεκριμένη τοποθέτηση.
Την ίδια μέρα, διάβασα ένα σχετικό άρθρο στη Guardian για τη συγκεκριμένη περιοχή, αναφορικά με τα δωμάτια που νοίκιαζαν σε διάφορα σπίτια της φαβέλας, σε τουρίστες οι οποίοι θα επισκεπτόντουσαν το Σαλβαντόρ κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου. Ήταν άλλη μια ένδειξη για την ασφάλεια της περιοχής.
Ημέρα 1η
Ξεκίνησα, λοιπόν, λίγες μέρες αργότερα, ψάχνοντας να βρω το μέρος, ώστε να εντοπίσω περισσότερες πληροφορίες επί του θέματος, αλλά και να γνωρίσω το περιβάλλον από κοντά. Μη γνωρίζοντας που βρίσκεται η περιοχή, ακολούθησα τις συμβουλές που μου δόθηκαν και αφού πήρα το λεωφορείο, κατέβηκα στην Οντίνα. Εκεί, ρώτησα μια κυρία που συνοδευόταν από τη μικρή της κόρη, αν γνώριζε το μέρος.
Για καλή μου τύχη, η Έντνα είναι κάτοικος της περιοχής και κατευθυνθήκαμε μαζί προς τη φαβέλα. Μου μίλησε γι αυτήν, αλλά και τη μικρή της κόρη, την Μπεατρίς, ένα κοριτσάκι γύρω στα 10. «Μπεατρίς, νόμε ντε ιμπερατρίς», της είπα χαριτολογώντας κάνοντας ομοιοκαταληξία με το όνομά της, όταν μου συστήθηκε (μεταφρ.: Βεατρίκη, όνομα αυτοκράτειρας). Ήταν την ίδια στιγμή που ξεκινούσαμε να ανηφορίζουμε προς τη φαβέλα, ανεβαίνοντας μπόλικα σκαλιά. Η διαδικασία ήταν κουραστική και γυμνάζει τόσο τα πόδια, που δεν θα μου έκανε εντύπωση αν το συγκεκριμένο μέρος είναι ένα από αυτά που βγάζει παικταράδες...
Η Έντνα μου υπέδειξε το σπίτι μιας άλλης γυναίκας, σύμφωνα με την οποία μένει αρκετά χρόνια στην περιοχή και ίσως θα μπορούσε να με βοηθήσει. Για κακή μου τύχη, ούτε αυτή γνώριζε κάτι και αποφάσισαν να απευθυνθούν στην πρόεδρο της περιοχής, ονόματι Λουσιάνα. Η Λουσιάνα, μια γυναίκα γύρω στα 45 αστειεύτηκε όταν την αποκάλεσα κυρία. «Μια τέτοια μελαχρινή γυναίκα και την αποκαλείς κυρία;», μού είπε γελώντας. Οπότε, εγώ από την πλευρά μου αποφάσισα να μην τη ρωτήσω την ακριβή ηλικία της, διότι ήξερα ότι θα υπέπιπτα σε μία δεύτερη γκάφα... Αναφέρθηκα προς αυτήν σχετικά με το ζήτημα, όμως ούτε αυτή μπόρεσε να με βοηθήσει. Κράτησα, όμως, τις επαφές των ανθρώπων αυτών, σε περίπτωση που μάθαιναν κάτι, να με ενημέρωναν.
Αφού είχα κάνει τον κόπο να πάω ως εκεί, αποφάσισα να κάτσω μαζί με τους κατοίκους της φαβέλας σε ένα μέρος όπου έβλεπαν τον αγώνα της Μπαΐα (μία από τις δύο ομάδες α/ εθνικής που διαθέτει η πόλη) και έπιναν μπίρα. Άρχισα, λοιπόν, να πίνω τη μπίρα μου, ενώ ο αγώνας τελείωνε. Η λήξη της αναμέτρησης βρήκε τη Μπαΐα ηττημένη στην έδρα της Σπορτ Ρεσίφε και τους φίλους της να έχουν αρχίσει τα πειράγματα με αυτούς της Βιτόρια (η άλλη ομάδα α/ εθνικής της πόλης) και να μαλώνουν για το ποια ομάδα είναι λιγότερο κακή...
Κι ενώ είχα κάτσει απομονωμένος, με πλησίασε μια πολύ περίεργη κυρία με γουρλωμένα μάτια. «Τι κάνεις εδώ; Μείνε μαζί μου για να σαι ασφαλής», μου είπε... Την ίδια ώρα προέταξε το ποτήρι της για να της βάλω λίγη μπίρα. Μην σας κάνει εντύπωση, αφού είναι κάτι που συνηθίζεται στο συγκεκριμένο μέρος, όποιος έχει μπίρα να γεμίζει τα ποτήρια των υπολοίπων, με έντονο το στοιχείο της κοινοκτημοσύνης. Στη συνέχεια με προσέγγισαν κι άλλα άτομα και μία κοπέλα προσφέρθηκε να μου γνωρίζει περισσότερο κόσμο κάτω των 30 (είμαι 28 χρονών). «Μην πας!», με προέτρεψε η κυρία που με είχε πλησιάσει. Φυσικά και δεν την άκουσα, ενώ οι υπόλοιποι μου εξήγησαν ότι απλά έτσι είναι πάντα. Είχα καταλάβει ότι με είχε προσεγγίσει η ¨τρελή του χωριού¨. Και ενώ είχα κοινωνικοποιηθεί και έκανα μια νέα παρέα, η συγκεκριμένη κυρία συνέχιζε: «Είναι αστυνομικός! Μην τον εμπιστεύεστε»!
«Και ποιο είναι το πρόβλημα αν είναι αστυνομικός;¨ της απάντησε μια κοπέλα. Αυτή όμως συνέχιζε... «Δείξε μου την ταυτότητά σου!», μού είπε, και όταν της την έδειξα, επέμεινε: «Όχι αυτή, την άλλη»! Ο τύπος που καθόταν δίπλα μου άρχισε να χασκογελάει και αφού μου έδειξε μια αστυνομική ταυτότητα, μου εξήγησε: «Αυτή την ταυτότητα εννοεί, νομίζει ότι είσαι αστυνομικός. Είναι η πεθερά μου...», ανέφερε. Πέρασα μερικές ώρες ακόμη απολαμβάνοντας μπίρα, υπό τον ήχο μιας εκκωφαντικής μουσικής που έπαιζε σε κλίμα γιορτής. Μια επίσκεψη ρουτίνας είχε μετατραπεί σε ένα όμορφο απόγευμα, όπου έφυγα ευχαριστημένος από τη φαβέλα. Μερικοί, μαθαίνοντας για το ότι πήγα στο συγκεκριμένο μέρος με ρώτησαν: «Είσαι τρελός;» Από την πλευρά μου, αισθάνθηκα τόσο ασφαλής εκεί, όσο θα αισθανόμουν σε εκκλησία εν ώρα λειτουργίας και οι κάτοικοι της περιοχής είχαν στην κατοχή τους smartphones, και σύμφωνα με τη Λουσιάνα, με 4G...
Ημέρα 2η
Ακριβώς μια εβδομάδα αργότερα, αποφάσισα να γυρίσω στο συγκεκριμένο μέρος, για να δω αν μπορούσα να συλλέξω περισσότερες πληροφορίες για τη δουλειά μου. Δεν θυμόμουν το μέρος, κι έτσι ζήτησα για μια ακόμη φορά τη βοήθεια κάποιων ανθρώπων που καθόντουσαν κοντά στο μέρος. Μόλις τους είπα για την αναζήτησή μου, με ρώτησε ένας από αυτούς: «Σε ποιο τμήμα της φαβέλας θέλεις να πας; Έχει 24»! Τότε κατάλαβα για ποιον λόγο ο κόσμος εκεί που είχα πάει δεν ήταν πληροφορημένος για το γεγονός.
Έφτασα στο ίδιο σημείο που είχα επισκεφτεί την πρώτη φορά, όμως η Λουσιάνα, που ήταν η πλέον αρμόδια, έλειπε. Επίσης, δεν υπήρχε κάποια γιορτή, ίσως δεν βοηθούσε ο καιρός, αφού έβρεχε. Για να μη γυρίσω, ωστόσο, άπραγος, αποφάσισα να πιάσω την κουβέντα με έναν κάτοικο της περιοχής. Έτσι, γνώρισα έναν θεότρελο τύπο, που μου συστήθηκε ως Λουίτζι (ελπίζω να μου είπε το πραγματικό του όνομα, καθώς είχε έφεση στο τρολάρισμα). Αυτός ήταν που με παρότρυνε να κάτσω να τα πούμε και με κέρασε μπύρα και φιστίκια. Επίσης, γνώρισα τους δύο γιους του. Μιλήσαμε για τη ζωή, για τη μπάλα, για γυναίκες... Ό,τι περιλαμβάνει μια τυπική αντρική συζήτηση.
Αναφερόμενος στις διαμαρτυρίες του κόσμου και το μειωμένο ενδιαφέρον από πολλούς Βραζιλιάνους για το Μουντιάλ, τα λεγόμενα του 42χρονου άντρα ήρθαν να επιβεβαιώσουν την εντύπωση που είχα. «Ξέρεις, αυτός είναι ο τρόπος του κόσμου για να δείξει τη δυσαρέσκειά του, η βιτρίνα... Όταν έρθει η ώρα, θα παρακολουθήσουν τα ματς και θα υποστηρίξουν τη Βραζιλία», υπογράμμισε, ενώ στο τέλος με κάλεσε στο σουράσκο (βραζιλιάνικο μπάρμπεκιου), που θα λάμβανε χώρα στη φαβέλα μερικές μέρες αργότερα. Αφού τον ευχαρίστησα για τη φιλοξενία, έφυγα, με την ελπίδα, την επόμενη φορά να καταφέρω να πετύχω τον πρωταρχικό σκοπό της επίσκεψής μου στη φαβέλα... Για μία, όμως, ακόμη φορά, οι κάτοικοι της περιοχής με είχαν ¨σκλαβώσει¨ με τη συμπεριφορά τους.
Ημέρα 3η
Έχοντας πραγματοποιήσει, ήδη, δύο επισκέψεις στη φαβέλα, η τρίτη έμελλε να είναι και η «φαρμακερή». Η έκτακτη συνεργασία που είχα με κάποιους Αμερικανούς συναδέλφους ,ήταν η ευκαιρία για να συναντήσω μερικούς ανθρώπους του Football Beyond Borders από κοντά, αφού θα πήγαιναν να πάρουν συνέντευξη από τον Τζακ Ρέινολντς.
Έτσι, έμαθα πως μένουν στη Βίλα Μάτος, μία από τις πολλές περιοχές του Άλτο ντε Οντίνα, και πήγα να τους συναντήσω. Όση ώρα ο Τζακ Ρέινολντς έδινε τη δική του συνέντευξη στους συναδέλφους, μπροστά στον τηλεοπτικό φακό, εγώ γνώριζα τον Πολ Κελ, ένα άλλο μέλος της οργάνωσης, γέννημα θρέμμα του Μιντλεσμπρο, που τα τελευταία χρόνια έμενε στο Λονδίνο.
Βλέποντάς τον να φοράει τη φανέλα της Μίντλεσμπρο, αμέσως ένιωσα την επιθυμία να αναφερθώ στον Ζουνίνιο Παουλίστα. Τον Βραζιλιάνο ποδοσφαιριστή που αγωνίστηκε στην αγγλική ομάδα και αγαπήθηκε όσο κανείς άλλος. Κυριολεκτικά, αφού οι φίλοι της Μπόρο δεν τον έχουν ξεχάσει ως σήμερα... Όταν μάλιστα άκουσε πως τον θεωρώ έναν από τους πιο υποτιμημένους παίκτες, αποκρίθηκε με ενθουσιασμό: «Αλήθεια; Ναι, είναι ένας θρύλος για τη Μιντλεσμπρο, ο καλύτερος παίκτης που έχει περάσει από την ομάδα»! Μάλιστα, θυμήθηκε και άλλους δύο Βραζιλιάνους που πέρασαν από την ομάδα του, τον Έμερσον (που μετέπειτα αγωνίστηκε και στην Ξάνθη) και τον Αφόνσο Άλβες, που όπως ανέφερε δεν είχε πετυχημένο πέρασμα από τη Μπόρο.
Ύστερα από ποδοσφαιρικές και κοινωνικοπολιτικές συζητήσεις, μπήκαμε στο «ψητό»...
«Η διοργάνωση ονομάζεται Παγκόσμιο Κύπελλο Φαβέλας ή Κοπα ντο Ποβο (μεταφρ. : Κύπελλο του Λαού) στα πορτογαλικά. Σε αυτή θα συμμετάσχουν 8 ομάδες, η καθεμία θα αντιπροσωπεύει τις εθνικές που θα αγωνιστούν στην Αρένα Φόντε Νόβα του Σαλβαντόρ (Ολλανδία, Ισπανία, Γερμανία, Πορτογαλία, Γαλλία, Ελβετία, Βοσνία και Ιράν), Οι παίκτες θα είναι τόσο από την κοινότητα, όσο κι από άλλες φαβέλες, μέλη της οργάνωσης και επισκέπτες από άλλα μέρη. Υπάρχει ένα οργανωμένο πρόγραμμα και η κάθε ομάδα θα έχει εφτά βασικούς ποδοσφαιριστές και δύο αλλαγές. Έπειτα θα ακολουθήσει γιορτή με φαγητό και σάμπα».
Ποιος ο λόγος, όμως, αυτής της διοργάνωσης;
«Το Σαλβαντόρ είναι μια πόλη που φιλοξενεί αγώνες του Παγκοσμίου Κυπέλλου, ωστόσο πολλοί κάτοικοι της φαβέλας δεν θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τα ματς από κοντά Έτσι, θέλαμε να τους βάλουμε στο κλίμα της διοργάνωσης, να νιώσουν τη γιορτινή ατμόσφαιρα. Επίσης, να δείξουμε μια άλλη εικόνα της φαβέλας, εξάλλου φαβέλα σημαίνει κοινότητα. Πάντως, υπάρχουν άνθρωποι εδώ που δεν βγαίνουν καν από την κοινότητα για να πάνε σε άλλα μέρη».
Μήπως αυτό αποτελεί κομμάτι μιας γενικότερης κουλτούρας φόβου;
«Δυστυχώς, ναι. Υπάρχει μια κουλτούρα φόβου και δεν αφορά μόνο τη Βραζιλία, αφού υπάρχει και στην Αγγλία. Οι ειδήσεις δείχνουν συνεχώς αρνητικές ιστορίες, και αποφασίζεις να πράξεις όχι με βάση το τι ισχύει στην πραγματικότητα, αλλά το τι σου έχουν πει ότι ισχύει. Εγώ δεν έχω δει κάτι τόσο άσχημο εδώ. Φυσικά και θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να πουλάνε ναρκωτικά και να μην το ξέρω, αλλά αυτό είναι ένα πρόβλημα που υπάρχει παντού και όχι αποκλειστικά σε ένα μέρος», ανέφερε ο 27χρονος Άγγλος, που δεν έπεσε από τα σύννεφα από την εικόνα που αντίκρισε, αφού όπως είπε
«Πριν δύο χρόνια είχαν έρθει εδώ, και άλλα μέλη του οργανισμού, και μας είπαν τι να περιμένουμε, οπότε δεν ήταν και τόσο μεγάλη έκπληξη. Και είδα επίσης λάπτοπ, κινητά νέας τεχνολογίας και μεγάλες τηλεοράσεις».
Είναι, όμως, τόσο διαφορετικά από τις εικόνες που βλέπουμε στις ειδήσεις, από φαβέλες στο Ρίο;
«Είναι απολύτως διαφορετικά. Εδώ δεν υπάρχουν όπλα, ούτε ανάγκη για πασιφικασάο (σημαίνει ειρηνοποίηση και είναι ένα ειδικό πρόγραμμα που εφαρμόζει η βραζιλιάνικη κυβέρνηση για τις επικίνδυνες φαβέλες)».
Ο χρόνος πίεζε και τελευταία χάρη που ζήτησα από τον Πολ ήταν να στείλει ένα μήνυμα- το οποίο θα βιντεοσκοπούσα- στον κόσμο σχετικά με την Άλτο ντε Οντίνα.
«Γεια σας, είμαι ο Πολ Κελ και ζω στην κοινότητα του Σαλβαντόρ, Άλτο ντε Οντίνα, τους τελευταίους έξι μήνες. Είναι ένα καταπληκτικό μέρος με πραγματικά ενδιαφέροντες χαρακτήρες. Είναι επίσης ένα ζεστό μέρος και φιλόξενο, και έχει τη μεγαλύτερη αίσθηση της κοινότητας που έχω δει στη ζωή μου».
Το επόμενο ραντεβού μου με τον Πολ, τα άλλα μέλη του Football Beyond Borders και τους ανθρώπους της κοινότητας ήταν στις 15 Ιουνίου πλέον, για τη διοργάνωση...
Ημέρα 4η
Η διοργάνωση είναι πλέον γεγονός! Από τις 10 το πρωί της 15ης Ιουνίου άρχισε να τσουλάει το τόπι, με τη συμμετοχή των οχτώ ομάδων. Ήταν μιας πρώτης τάξης ευκαιρία όχι μόνο για να το διασκεδάσουν οι νεαροί της Άλτο ντε Οντίνα, αλλά και να δείξουν τις δυνατότητές τους στον άνθρωπο που έχει σχολή ποδοσφαίρου στην Αγγλία και μπόρεσε εκτός των άλλων, να τσεκάρει και μερικά ταλέντα.
Τα ματς είχαν διάρκεια ενός τετάρτου το καθένα, και άπαντες ευχαριστήθηκαν το τουρνουά που διήρκησε μέχρι τις 14.00. Για την ιστορία, η Βοσνία ήταν η νικήτρια της διοργάνωσης, επικρατώντας της Ολλανδίας στα πέναλτι, έπειτα από ένα φτωχό 0-0 στην κανονική διάρκεια. Εκτός από το τρόπαιο του νικητή, υπήρχε βραβείο για τον καλύτερο τερματοφύλακα, τον πρώτο σκόρερ, αλλά και τον MVP του τουρνουά. Τους δύο τελευταίους περίμενε και ένα δώρο που έμελλε να τους ξεσηκώσει, αφού κέρδισαν εισιτήρια για να παρακολουθήσουν από το γήπεδο την αναμέτρηση ανάμεσα στη Γερμανία και την Πορτογαλία!
Η συνέχεια εξελίχθηκε στη φαβέλα, όπου ήδη μια μπάντα είχε αρχίσει να παίζει μουσική. Δυστυχώς το φαγητό είχε τελειώσει (το μεσημεριανό είχε σερβιριστεί από τις 12), όμως οι παρευρισκόμενοι γλέντησαν με την ψυχή τους. Τόσο οι ντόπιοι, όσο και οι ξένοι, αλλά και Βραζιλιάνοι από άλλα μέρη, διασκέδασαν με τη ψυχή τους. Και αυτό που έχω να πω εγώ; Πήγα στη φαβέλα και πέρασα καλά!
Η επόμενη επίσκεψη μου σε αυτό το μέρος, ελπίζω να είναι σύντομα και προσμένω να ζήσω παρόμοιες στιγμές, όπως αυτές που περιέγραψα. Στιγμές σωστής φιλοξενίας και κεφιού σε μια πραγματικά εμπνευσμένη κοινότητα. ON DEMAND: Όλα τα ρεπορτάζ στο επίσημο κανάλι του bwinΣΠΟΡ FM στο youtube
