Πλούσιο το ανασκαφικό έργο 2000 - 2010

Στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού (http://www.yppo.gr/0/anaskafes/index.html) βρίσκεται πλέον αναρτημένο το ανασκαφικό έργο των Εφορειών Αρχαιοτήτων κατά τα έτη 2000-2010.

Μέσα από αυτό το έργο, αποκαλύπτονται οι πολλαπλές πτυχές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού – της αρχαιότερης Υπηρεσίας του Ελληνικού Κράτους –, που προστατεύει τις αρχαιότητες και την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας, που εκτελεί μέσω συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων μεγάλα έργα μακρόπνοου σχεδιασμού, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην αειφόρο ανάπτυξη ακόμη και των πιο απομακρυσμένων περιοχών της Ελλάδας και που αποτελεί την ίδια στιγμή σημαντική αφετηρία παραγωγής επιστημονικής γνώσης.

Το ανασκαφικό έργο διακρίνεται σε δύο κύριους τομείς: στον τομέα των συστηματικών ανασκαφών και τον τομέα των σωστικών ερευνών. Η Υπηρεσία, είναι η καθ’ ύλην αρμόδια για την προστασία, συντήρηση και ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων και των υλικών ιστορικών μαρτυριών ανά την Ελλάδα, έχοντας την ευθύνη και υποχρέωση να πραγματοποιεί συστηματική ανασκαφική έρευνα προκειμένου να ερμηνεύει και να πληροφορεί το κοινό για τις αρχαιότητες που προστατεύει.

Αυτό το έργο, δρα παράλληλα και ενισχυτικά με τις αντίστοιχες συστηματικές ανασκαφές των ελληνικών Πανεπιστημίων, όπου ο παράγοντας της εκπαίδευσης των φοιτητών αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση και ανάγκη, καθώς και των ξένων Αρχαιολογικών Σχολών, οι οποίες δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και διαδίδουν διεθνώς τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις στη χώρα μας.

Ωστόσο, ο κύριος χώρος στον οποίο οι Εφορείες Αρχαιοτήτων έχουν να παρουσιάσουν πλούσιο και σημαντικό ανασκαφικό έργο, είναι ο τομέας των σωστικών ανασκαφών, με ιδιαίτερη έμφαση στις ανασκαφές για την υλοποίηση μεγάλων δημόσιων έργων. Η παρούσα έκδοση των αρχαιολογικών ανασκφών, περιλαμβάνει πάμπολλα συναρπαστικά παραδείγματα στο πέρασμα της πρόσφατης δεκαετίας που καταδεικνύουν προδήλως τη σπουδαιότητα των σωστικών ανασκαφών και τους λόγους για τους οποίους οι συγκεκριμένες εργασίες κρίνονται ως έργα μεγάλης πνοής και άμεσης προτεραιότητας στο πλαίσιο του ανασκαφικού έργου του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού.

Η έκδοση αποτελεί συνεργασία της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς με το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων.

Βέβαια, οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι η αρχαιολογική υπηρεσία λειτουργεί με πολύ αργούς ρυθμούς στη χώρα μας. Ασφαλώς στην Ελλάδα, με την πλούσια αρχαιολογική κληρονομιά χρειάζεται προσοχή στις αποφάσεις, ωστόσο οι υπηρεσίες μπλέκουν ανάλογα με τη σπουδαιότητα των ευρυμάτων, με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε τέλμα μεγάλες ή μικρές επενδύσεις. Γνωρίζω πολλά παραδείγματα στα οποία περνούν τρία και τέσσερα χρόνια μέχρι να ληφθεί μιά απόφαση, έχουν χαθεί περιουσίες από ανθρώπους που επένδυσαν σε ένα χώρο όπου βρέθηκαν στη συνέχεια αρχαία, ενώ σε μεγάλα έργα, όπως στον υπο κατασκευή Αυτοκινητόδρομο Κορίνθου - Πατρών, οι ανασκαφές -με πολύ σημαντικά ευρύματα- βάζουν φρένο στις εξελίξεις. Πολύ γρηγορότερα κινήθηκαν οι διαδικασίες στην κατασκευή του μετρό της Αθήνας, επειδή έπρεπε να προλάβουμε τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 και το έργο όφειλε να είναι έτοιμο στην ώρα του. Εκεί κι αν υπήρξαν σημαντικά ευρύματα, διότι αναφερόμαστε στην Αθήνα. Αλλωστε πολλά φαίνονται ακόμα και τώρα. Ομως η ζωή προχωρά κι έπρεπε να καλυφθούν ή να καταστραφούν τα μικρότερης σημασίας, να εκτεθούν οι να μεταφερθούν τα μεγαλύτερης αξίας.

Στην παρουσίαση του ανασκαφικού έργου 2000 - 2010 αναφέρθηκε και η Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, Λίνα Μενδώνη, επισημαίνοντας ότι μπορεί να προχωρήσει η ψηφιακή έκδοση του αρχαιολογικού δελτίου, δίχως να λείψει το βιβλίο. Παράλληλα, τόνισε ότι: "τα καινούργια ευρήματα αυτής της δεκαετίας έχουν αλλάξει κυριολεκτικά τον αρχαιολογικό χάρτη της χώρας. Έχουν ανατρέψει αντιλήψεις ή έχουν επιβεβαιώσει υποθέσεις. Αυτό το οποίο πρέπει να γίνει τώρα, είναι η συστηματική μελέτη, η κριτική πραγμάτευση και η συνθετική δημοσίευση του υλικού. Πρέπει να προηγηθεί η επιστημονική δημοσίευση και στην συνέχεια αυτά τα οποία θα έχουν γίνει κτήμα της επιστημονικής κοινότητας να αποδοθούν με σαφή και ξεκάθαρο τρόπο στην κοινωνία, ακριβώς για να κατανοήσει την ταυτότητά της.

Εξάλλου, για την παρουσίαση του έργου μίλησε και η Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Μαρία Ανδρεαδάκη – Βλαζάκη.

"Με την είσοδο στον 21ο αιώνα, το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού/ Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων πραγματοποίησε δύο επιστημονικές διοργανώσεις σε σχέση με το ανασκαφικό έργο στην Ελλάδα. Στην πρώτη (2005) παρουσιάστηκε το ανασκαφικό έργο των Ξένων Αρχαιολογικών Σχολών στην Ελλάδα με έκθεση που έλαβε χώρα στο Μέγαρο Μουσικής και παράλληλη έντυπη έκδοση. Στη δεύτερη (2007), σε διημερίδα στο αμφιθέατρο της Εθνικής Τράπεζας στην οδό Αιόλου (Αθήνα - Μέγαρο Καρατζά), οι καθηγητές αρχαιολογίας των Ελληνικών Πανεπιστημίων μίλησαν για τις συστηματικές ανασκαφές που διεξάγουν ανά την επικράτεια. Χωρίς ευρύτερη δημόσια παρουσίαση παρέμενε το ανασκαφικό έργο των Εφορειών Αρχαιοτήτων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, της πρώτης συνιστώσας στον χώρο των ανασκαφών, το οποίο αντιστοιχεί στο μεγαλύτερο όγκο της ανασκαφικής δραστηριότητας στη χώρα.

Αυτός ήταν ο λόγος που κατά το έτος 2009 η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς άρχισε να συγκεντρώνει το αντίστοιχο υλικό από τις 39 Εφορείες Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και τις 28 Εφορείες Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με σκοπό την εκτύπωση και την παρουσίασή του σε σχετική διημερίδα. Το υλικό αυξήθηκε και τροποποιήθηκε το 2010, με τελικό σκοπό να μη δοθεί προτεραιότητα στην έντυπη αλλά στην ηλεκτρονική έκδοση και την αντίστοιχη ανάρτηση στην ιστοσελίδα του ΥΠΠΟΤ, δηλαδή σε μια τεχνολογία κατεξοχήν εξωστρεφή που εξυπηρετεί την χρηστική πληροφόρηση και την άμεση επικοινωνία. Ταυτόχρονα, το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων ανταποκρίθηκε με ιδιαίτερη προθυμία στην πραγματοποίηση της επιμέλειας του συγκεκριμένου υλικού.

Από τη δεκαετία του 1970, η χρήση των μεγάλων εκσκαφικών μηχανημάτων μπορεί να συνετέλεσε στην αποκάλυψη πλήθους αρχαιοτήτων κατά τη διάρκεια μεγάλων εκσκαφών σε έκταση και βάθος αλλά δημιούργησε και σοβαρούς κινδύνους άμεσου αφανισμού τους. Η προληπτική σωστική ανασκαφική έρευνα συνιστά το μόνο τρόπο διάσωσης των αρχαιολογικών μαρτυριών σε χώρους εντατικής οικοδομικής δραστηριότητας και κατασκευής υποδομών. Ανάλογα με τη σημασία των αρχαιολογικών καταλοίπων επιλέγονται οι ενδεδειγμένες λύσεις: απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας αν είναι αναγκαίο για την ανάδειξη πολύ σπουδαίων αρχαιοτήτων, διατήρηση των αρχαίων, ορατών και επισκέψιμων σε υπόγειο χώρο, και κατάχωση ή ακόμη και αποδόμηση των λειψάνων ως ακραία επιλογή και υπό προϋποθέσεις. Σε όλες τις περιπτώσεις, οι αρχαίες μαρτυρίες διασώζονται με την ανασκαφή, αποτύπωση, φωτογράφηση και ερμηνευτική προσέγγισή τους. Το γεγονός αυτό είναι και το μεγάλο ζητούμενο στις σωστικές έρευνες που προϋποθέτει κοπιαστική εργασία από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και υπομονή και κατανόηση από τους εμπλεκομένους πολίτες και φορείς.

Επειδή η απώλεια αρχαιοτήτων δεν είναι αναστρέψιμη αφού αυτές δεν μπορούν να αντικατασταθούν, η διάσωση των υλικών καταλοίπων της πολιτιστικής κληρονομιάς επιβάλλεται ως κυρίαρχη εθνική προτεραιότητα αλλά και ως υποχρέωση που υπαγορεύεται από τις διεθνείς συνθήκες. Από τα παραπάνω προκύπτει η πολύτιμη προσφορά των Εφορειών Αρχαιοτήτων στην ιστορία και την ανάδειξη της πολιτισμικής φυσιογνωμίας του ελληνικού χώρου. Με προσωπικό που κατά κανόνα και γενική ομολογία δεν φείδεται κόπου και χρόνου, παράγει υψηλής ποιότητας έργο, διασώζει και προστατεύει καθημερινά την ιστορική μνήμη και επομένως και το παρόν και το μέλλον του τόπου μας.

Για την παρούσα ηλεκτρονική έκδοση ζητήθηκε από τις Εφορείες Αρχαιοτήτων να δοθούν συνοπτικά κείμενα και περιορισμένος αριθμός φωτογραφιών από τις ανασκαφές, που κατά την άποψή τους, σηματοδοτούν και χαρακτηρίζουν πρωτίστως την ανασκαφική δράση τους κατά τα έτη 2000-2010, παρουσιάζοντας αναλυτικότερα όποιες κρίνουν αναγκαίες. Και τούτο, διότι η έκδοση δεν αποσκοπεί στην παρουσίαση του συνόλου του ανασκαφικού έργου, καθώς στοχεύει στην ενημέρωση κοινού και επιστημόνων μέσα από μία σύντομη, όχι κουραστική, και προφανώς κατανοητή αναφορά των αποτελεσμάτων των ανασκαφών ανά την Ελλάδα. Στο πανόραμα αυτό ξεδιπλώνονται μεγάλες και μικρές στιγμές της ανασκαφικής σκαπάνης, ώρες χαράς, προσμονής και ελπίδας αλλά και φάσεις σιωπής, αγωνίας και έντασης.

Λείπουν μόνο κείμενα από τις ΛΑ΄ ΕΠΚΑ και 18η και 27η ΕΒΑ, ως νεοσύστατες Εφορείες χωρίς ανασκαφικό έργο, και βεβαίως από την Εφορεία Αρχαιοπωλείων και Ιδιωτικών Συλλογών, στην αρμοδιότητα της οποίας δεν εμπίπτει ανασκαφική έρευνα.

Σύμφωνα με τη σειρά που ακολουθείται στα Χρονικά του Αρχαιολογικού Δελτίου (έκδοση ΤΑΠ), πρώτα παρουσιάζεται το ανασκαφικό έργο των Εφορειών στην Αττική και στη συνέχεια στη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο, τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και Θράκη, το Βόρειο Αιγαίο, τις Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα, την Κρήτη, την Ήπειρο και τα Ιόνια νησιά. Η απαρίθμηση καταλήγει στις ανασκαφές των Εφορειών Εναλίων Αρχαιοτήτων, Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας Βόρειας Ελλάδος, καθώς και της Νότιας Ελλάδος, των οποίων το αντικείμενο εκτείνεται γεωγραφικά σε όλη την επικράτεια.
Η αναλυτική παρουσίαση του ετήσιου συνολικού έργου των Εφορειών Αρχαιοτήτων (ανασκαφών, καταγραφής, προστασίας, συντήρησης, προβολής και ανάδειξης, πολιτιστικής διαχείρισης, μουσειακών εκθέσεων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων) περιλαμβάνεται ασφαλώς στα Χρονικά του Αρχαιολογικού Δελτίου, η έκδοση των οποίων έχει επιταχυνθεί από το ΤΑΠ κατά το τελευταίο χρονικό διάστημα. Εκεί θα γίνει μνεία και όλου του προσωπικού που με φροντίδα και ζήλο εργάζεται εντατικά για την υλοποίηση των ανωτέρω.

Στο σημείο καμπής που βρισκόμαστε, όπου η αισιόδοξη ενατένιση του μέλλοντος έχει τεθεί υπό αίρεση, τα τεκμήρια του παρελθόντος που έρχονται στο φως με τις σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις διευρύνουν τις γνώσεις και φωτίζουν και ερμηνεύουν όψεις ενός μακρινού κόσμου, των επιλογών και των επινοήσεών του, καθώς και της δυναμικής που κατά καιρούς ανέπτυξε.

Εντέλει, οι νέες ανακαλύψεις μέσα από το παλίμψηστο των αρχαιολογικών στρωμάτων λειτουργούν ως μέσο αυτογνωσίας και συνειδητοποίησης της ελληνικής πολιτισμικής φυσιογνωμίας και ταυτότητας, και, σε μια κοινωνία εν μέσω κρίσης, παρέχουν μια νότα αισιοδοξίας και ανάτασης και την ελπίδα για καλύτερες μέρες."


Επιμέλεια: Δημήτρης Μπαλής