Ξανά-σκέψου την Αθήνα με πεζοδρόμηση Πανεπιστημίου

Πεζοδρόμηση της οδού Πανεπιστημίου, κυκλοφορία τραμ και επέκτασή του, μόνο κάθετους δρόμους για ΙΧ και αλλαγές στην πλατεία Ομονοίας, αποτελούν τα βασικά συστατικά του εγχειρήματος «Ξανά-σκέψου την Αθήνα» ή «Re-think-Athens», επειδή αναφερόμαστε σε διεθνή διαγωνισμό.

Θα ξεκινήσω αντίστροφα. Όχι με αυτά που παρουσιάστηκαν χθες, για τις σημαντικές αλλαγές που προωθούνται στο πολύπαθο κέντρο της Αθήνας, αλλά με αυτά που έλεγαν πριν από δύο δεκαετίες κάποιοι που είχαν χαρακτηριστεί τρελοί.

Σε λίγες ημέρες, στις 7 Απριλίου, συμπληρώνονται 20 χρόνια από το θάνατο του Αντώνη Τρίτση, όντας δήμαρχος Αθηναίων εκείνη την εποχή. Οι νεότεροι ίσως θυμούνται αμυδρά τη φυσιογνωμία του, όμως οι κάπως μεγαλύτεροι σε ηλικία, δεν είναι εύκολο να βγάλουν από τη μνήμη τους τον οραματιστή, τον επιστήμονα, τον απλό άνθρωπο με το μουστάκι και το σακάκι στον ώμο – όπως συνήθιζε να κυκλοφορεί στην Αθήνα- που με τις ιδέες του είχε προβληματίσει πολλούς. Και με τις πράξεις του ακόμα περισσότερους, βάζοντας ουσιαστικά τα θεμέλια για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων στο κέντρο της Αθήνας, κάτι που γίνεται πραγματικότητα τα τελευταία χρόνια.
Ως δήμαρχος Αθηναίων, ως αρχιτέκτονας (σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο) και ως πολεοδόμος με σπουδές και εμπειρία στο εξωτερικό, θέλησε να αλλάξει την εικόνα της πρωτεύουσας. Και είναι βέβαιο, ότι αν δεν έφευγε ξαφνικά από τη ζωή, ανέλπιστα από εγκεφαλικό, αυτός ο αθλητής (πρωταθλητής Ελλάδας στο άλμα εις ύψος το 1956 και στο δέκαθλο το 1958), δεν θα περιμέναμε την ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας για να αποκτήσουμε τραμ. Όταν το έλεγε, πριν από 20 χρόνια, το πίστευε ότι μπορούσε να το εφαρμόσει αμέσως. Όπως όταν πεζοδρομούσε το κέντρο της Αθήνας, τη στιγμή που όλοι σκέφτονταν ότι αν κάποιος δεν παρκάρει με το αυτοκίνητό του έξω από το μαγαζί, δεν πρόκειται να σταματήσει να ψωνίσει. Ο Αντώνης Τρίτσης, και δεν κάνω μνημόσυνο τώρα, μολονότι αξίζει στους μεγάλους άνδρες, είχε μιλήσει πρώτος για πεζοδρόμηση της οδού Πανεπιστημίου, του σημαντικότερου δρόμου – αρτηρία στο κέντρο της Αθήνας. Μάλιστα έλεγε να φανταστούμε το δρόμο να το διατρέχει τραμ κι ο κόσμος να περπατά εκατέρωθεν. Εικόνες που μόνο σε πόλη της Ευρώπης μπορούσες να συναντήσεις.

Το όραμα του Αντώνη Τρίτση επανέρχεται στο προσκήνιο και όπως φαίνεται υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι θα πραγματοποιηθεί. Τα τελευταία 3-4 χρόνια, υπουργοί δεχόμενοι συστάσεις από αρμόδιους πολεοδόμους και αρχιτέκτονες, «ψήθηκαν» στην ιδέα ότι μπορεί να επιτευχθεί η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου και άλλων δρόμων, αλλάζοντας τη ροή της κυκλοφορίας των ΙΧ προς όφελος των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, του ποδηλάτου αλλά και των πεζών πολιτών.
Το πρόγραμμα «Αθήνα – Αττική 2014» είναι ενδεικτικό της θέλησης του Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, να αλλάξει η εικόνα της Αθήνας. Η ενέργεια αυτή καταγράφεται, κατά την άποψή μου, στα θετικά πεπραγμένα της Τίνας Μπιρμπίλη, πρώην υπουργού ΠΕΚΑ, η οποία είχε και κάποιες ακόμη καλές ιδέες για το περιβάλλον και τη χωροταξία, ωστόσο δεν είχε βρει τη μέθοδο επιβολής των απόψεών της. Στο πρόγραμμα αυτό εντάσσεται η πεζοδρόμηση και της οδού Βασιλίσσης Ολγας και η συνοχή της με την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, της Πανεπιστημίου, της ανάπλασης της πλατείας Θεάτρου και της οδού Μενάνδρου, τις αναπλάσεις άλλων μεγάλων πλατειών (Αγίου Παντελεήμονα, Αττικής, Αγίου Νικολάου Αχαρνών), την κατάργηση των γιγαντιαίων διαφημιστικών πινακίδων από τους δρόμους, τις επεμβάσεις στην Ακαδημία Πλάτωνος, την ανάπλαση του Φαληρικού Ορμου και την εκμετάλλευση του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού. Όλα αυτά ξεκίνησαν το 2010 και μολονότι βρισκόμαστε στην πιο δύσκολη εποχή μεταπολεμικά, κάποια υλοποιήθηκαν (κατάργηση πινακίδων) και όλα τα υπόλοιπα βρίσκονται στην τελική φάση των μελετών. Πάντως, χωρίς την υποστήριξη φορέων και οργανισμών, εκτός του δημοσίου, δεν είναι εύκολο να υλοποιηθούν τα σχέδια αυτά, επειδή, απλά, δεν υπάρχουν τόσα χρήματα. Οι μόνοι που εξέφρασαν αντιρρήσεις επί των αλλαγών, κυρίως για την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου, είναι οι Ελληνες Συγκοινωνιολόγοι (!), οι οποίοι ενώ λόγω ειδικότητας θα έπρεπε να βρίσκουν λύσεις για ευκολότερες μετακινήσεις, δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα αυτονόητα: λιγότερο ΙΧ στην πόλη.

Το «Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος» ανέλαβε, τέτοια εποχή πριν ένα χρόνο (Μάρτιο του 2011), τη χορηγία των μελετών για την ανάπλαση του φαληρικού όρμου και έρχεται τώρα το «Ιδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης» να χορηγήσει έναν ευρωπαϊκό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την ανάπλαση του κέντρου με επίκεντρο την Πανεπιστημίου.

Το «Re-think-Athens» αποτελεί μια πολύπλευρη παρέμβαση που εκτείνεται από τη λεωφόρο Αμαλίας έως την οδό Πατησίων, έχει ως άξονα την οδό Πανεπιστημίου και κορυφώνεται σε μια νέα πλατεία Ομονοίας. Η γραμμική συνέχεια της παρέμβασης προς τη λεωφόρο Αμαλίας, την Ομόνοια και την οδό Πατησίων, θα διαμορφώσει ένα δακτύλιο που θα συνδέσει τον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και το νέο Μουσείο της Ακρόπολης με το Αρχαιολογικό Μουσείο, και την πλατεία της Ομόνοιας με το Μοναστηράκι και το Θησείο, φέρνοντας σε αμεσότερη επαφή τη ζωντάνια της σύγχρονης πόλης με τους αρχαιολογικούς χώρους και τον τουρισμό.
Με στόχο τη βιώσιμη κινητικότητα, το έργο περιλαμβάνει την προέκταση του τραμ, επιτρέπει την παρόδια εξυπηρέτηση με Ι.Χ. και Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, ενώ το κέντρο της πόλης γίνεται εξαιρετικά φιλικό στον πεζό και στο ποδήλατο.

Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις στο κέντρο της Αθήνας
Η οδός Πανεπιστημίου θα είναι εξαιρετικά φιλική στον πεζό ή στο ποδήλατο χωρίς να είναι πεζόδρομος. Θα περιλαμβάνει μια νέα γραμμή τραμ που θα συνδέει τη λεωφόρο Αμαλίας με τα Πατήσια, θα διασχίζεται κάθετα σε 4 δρόμους από μέσα μεταφοράς και αυτοκίνητα και θα επιτρέπει την παρόδια εξυπηρέτηση με αυτοκίνητο.
Η κυκλοφορία που κατέρχεται σήμερα προς το κέντρο από τη Βασιλίσσης Σοφίας θα διοχετευτεί στην οδό Ακαδημίας, η οποία αλλάζει κατεύθυνση. Η άνοδος από την οδό Πειραιώς θα συνεχίσει να λειτουργεί όπως είναι σήμερα, από τη Σταδίου προς τη Φιλελλήνων. Η οδός Αγίου Κωνσταντίνου θα αντιστραφεί συνδέοντας τη δυτική είσοδο στην Αθήνα με την Γ΄ Σεπτεμβρίου. Η πρόσβαση από τη λεωφόρο Συγγρού προς το Κολωνάκι θα γίνεται από τη Βασιλέως Κωνσταντίνου και τη Βασιλίσσης Σοφίας, ενώ μόνο η κίνηση προς το εμπορικό τρίγωνο, τη Βουλή και την Πλάκα θα ακολουθεί τη λεωφόρο Αμαλίας. Για την κυκλοφορία των λεωφορείων, των αυτοκινήτων και των ταξί προβλέπονται πολλές ρυθμίσεις, στις οποίες περιλαμβάνονται δύο μικροί δακτύλιοι κυκλοφορίας που συνδέουν τη Σταδίου και την Ακαδημίας από την Μπενάκη και την Αμερικής για τα ΙΧ, και από τη Σίνα και την Ομήρου για τα Μ.Μ.Μ., καθώς και ένα σύστημα λειτουργικής εξυπηρέτησης κτιρίων προσαρμοσμένο στις ανάγκες τους. Οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις θα εκτείνονται εκ των πραγμάτων από τον κόμβο της Καλλιρόης στη Συγγρού ως τους Αμπελοκήπους, και από την είσοδο της λεωφόρου Αθηνών ως τα Πατήσια.

Οι στόχοι του έργου
- Το κέντρο της πόλης να είναι τόπος προορισμού για τον πολίτη και όχι χώρος διέλευσης αυτοκινήτων.
- Η λειτουργική, αισθητική και περιβαλλοντική αναβάθμιση του κέντρου.
- Η ενίσχυση των εμπορικών, διοικητικών και οικονομικών λειτουργιών της πόλης.
- Η επιστροφή της κατοικίας στο κέντρο.
- Η ανάδειξη της ιστορικής και πολιτιστικής φυσιογνωμίας της πρωτεύουσας.
- Η ποιότητα ζωής στην καθημερινότητα του πολίτη.

Ο σχεδιασμός του δημόσιου χώρου θα γίνει με ευρωπαϊκό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που θα διεξαχθεί και θα χρηματοδοτηθεί από το Ίδρυμα Ωνάση. Για την πραγματοποίηση του διαγωνισμού, το Ίδρυμα Ωνάση συνάπτει ως χορηγός σύμβαση με το ΥΠΕΚΑ, το ΥΠΥΜΕΔΙ, την Αττικό Μετρό, την Περιφέρεια Αττικής και το Δήμο Αθηναίων.
Όλη η διαδικασία του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού θα πραγματοποιηθεί αποκλειστικά μέσα από τον ιστότοπο www.rethinkathens.org.
Το έργο θα χρηματοδοτηθεί από ευρωπαϊκούς πόρους σχεδιασμένους για την ενίσχυση των ευρωπαϊκών πόλεων και την ένταξή τους σε δίκτυα και πολιτισμικούς γαλαξίες. Η υλοποίησή του θα ολοκληρωθεί το 2015 και αναμένεται να κοστίσει περίπου 200 εκατ. ευρώ με ΦΠΑ.

Για το μεγαλόπνοο έργο που αφορά την ανάπτυξη της οικονομίας της πόλης και τη βελτίωση της καθημερινότητας του πολίτη μίλησε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου σημειώνοντας την ανάγκη συνεργασίας του ιδιωτικού με τον δημόσιο φορέα. Αναφερόμενος ειδικά στο δημόσιο χαρακτήρα του έργου αλλά και την πολιτική σημασία της παρέμβασης, ο κ. Παπαδημητρίου τόνισε την ανάγκη διενέργειας δημόσιου διαλόγου και τη συμμετοχή όλων των πολιτών, εγγυώμενος «ότι θα ακουστούν όλες οι φωνές και ότι οι μελετητές θα υποχρεωθούν να έρθουν σε διαβούλευση με όλους».

Η διερεύνηση του κέντρου της Αθήνας και η στρατηγική της πολεοδομικής ανασυγκρότησής του με άξονα την Πανεπιστημίου αποτέλεσαν αντικείμενο του Ερευνητικού προγράμματος «Μεταλλασσόμενοι χαρακτήρες και πολιτικές στα κέντρα πόλης Αθήνας και Πειραιά» που ανέθεσε το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής τον Σεπτέμβριο 2010 στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Παναγιώτη Τουρνικιώτη, ο οποίος εξήγησε τα δεδομένα και κυρίως τις προοπτικές που ανοίγονται για τους πολίτες μέσω του Re-think-Athens, δίνοντας σαφή στοιχεία για το εύρος του έργου αλλά και τους τρόπους εφαρμογής της μελέτης που θα προκύψει από το διαγωνισμό.

Την ουσιαστική αυτή πρωτοβουλία χαιρέτισε ο πρωθυπουργός Λουκάς Παπαδήμος, εκφράζοντας την συμπαράστασή του και την αισιοδοξία του για ένα καλύτερο μέλλον της πόλης και δηλώνοντας «η διάσωση του κέντρου είναι επείγουσα ανάγκη και κορυφαία προτεραιότητα». Τη δέσμευσή τους ότι θα υποστηρίξουν την εν λόγω πρωτοβουλία εξέφρασαν επίσης ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Αντώνης Σαμαράς, οι Υπουργοί των συναρμόδιων φορέων, ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και ο Μάκης Βορίδης του Υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών & Δικτύων καθώς και ο Δήμαρχος Αθηναίων Γιώργος Καμίνης. Όλοι δήλωσαν ανοιχτά την επιθυμία τους να στηρίξουν αυτή την παρέμβαση και δήλωσαν ικανοποιημένοι που ένα τέτοιο έργο πρόκειται να αλλάξει προς το καλύτερο το αστικό τοπίο και την καθημερινότητα των πολιτών της Αθήνας.

«Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να προβλέψεις το μέλλον από το να το σχεδιάσεις!»

Επιμέλεια: Δημήτρης Μπαλής