«Αυτό το αεροπλάνο θα μας σκοτώσει»: Η εθνική Ζάμπιας που ξεκληρίστηκε στον δρόμο για ένα Μουντιάλ

Ολυμπιακοί Αγώνες 1988, Σεούλ.

Ο Καλούσα Μπουάλια πετυχαίνει χατ-τρικ και η Ζάμπια ισοπεδώνει την Ιταλία με σκορ 4-0.

Ένα αποτέλεσμα, φυσικά, που σόκαρε τον πλανήτη και το οποίο, μάλιστα, δεν ήρθε με τύχη, παίζοντας άμυνα για 90 λεπτά και χτυπώντας στην κόντρα. Η νίκη της αφρικανικής εθνικής ομάδας βασίστηκε στην απόλυτη κυριαρχία μέσα στον αγωνιστικό χώρο.

Ο τεχνικός της, Σάμουελ Ντλοβού, είχε στη διάθεσή του 15 παίκτες που αγωνίζονταν στη Ζάμπια, τέσσερις παίκτες που έβγαζαν το ψωμί τους στο Βέλγιο και έναν που αγωνιζόταν στην ελβετική Σιόν. Η ιταλική ομάδα είχε τους Στεφάνο Τακόνι, Τζιανλούκα Παλιούκα, Μάουρο Τασότι, Τσίρο Φεράρα, Μάσιμο Κρίπα, Πιέτρο Πάολο Βίρντις και Αλμπερίγκο Εβάνι. Ποδοσφαιριστές, δηλαδή, από Μίλαν, Γιουβέντους, Νάπολι, Ρόμα και Σαμπντόρια. Εκείνη η Ζάμπια, όμως, δεν αστειευόταν.

Ο Καλούσα (το Μπουάλια είναι ένα πολύ συνηθισμένο επίθετο στη Ζάμπια, κάτι σαν το δικό μας Παπαδόπουλος) ήταν το μεγάλο αστέρι, ένας τεχνικά άρτιος και πολύ δυνατός επιθετικός. Στο 20 του τον εντόπισε ένας Βέλγος σκάουτερ και τον πήρε από την ομάδα της γενέτειράς του, Mufulira, στην Σερκλ Μπριζ και στη συνέχεια, μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, τον απέκτησε η Αϊντχόφεν. Αυτή η μεταγραφή τού έσωσε τη ζωή.

Γράφει ο Νίκος Ράλλης

Δεν ήταν, όμως, μόνο ο Καλούσα.

Το ρόστερ εκείνης της εθνικής Ζάμπιας ήταν το πιο ταλαντούχο που είχε ποτέ και ένα από τα καλύτερα όλων των εποχών στην Αφρική. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πως η πρόκριση στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1990 χάθηκε στον τελευταίο προκριματικό, με την εκτός έδρας ήττα από την Τυνησία. Την ίδια στιγμή, δε, που και σε συλλογικό επίπεδο η χώρα τα πήγαινε περίφημα.

Η Nkana Red Devils έφτασε στον τελικό του αφρικανικού Champions League το 1990, ενώ οι Power Rangers κατέκτησαν το Κύπελλο Κυπελλούχων Αφρικής την αμέσως επόμενη χρονιά. Οι επιτυχίες, ωστόσο, δεν ήρθαν ξαφνικά και τυχαία.

Τη δεκαετία του 1980 είχαν γίνει σημαντικές επενδύσεις στο άθλημα τόσο από την κυβέρνηση όσο και από την κρατική βιομηχανία χαλκού, με αφορμή το γεγονός ότι ο πρόεδρος της χώρας, Κένεθ Καούντα, λάτρευε το ποδόσφαιρο. Πολλοί πολιτικοί, σε ολόκληρο τον κόσμο, αγαπούν το ποδόσφαιρο, αλλά εδώ μιλάμε για αληθινό πάθος.



Ο Καούντα -που ζει και βασιλεύει στα 96 του- κυβέρνησε τη Ζάμπια για 27 χρόνια, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όμως, η οικονομία της χώρας ήταν ένα μαύρο χάλι. Αυτός ήταν και ο λόγος, δε, για τον οποίο η Ζάμπια παραιτήθηκε από τη διοργάνωση του Κυπέλλου Εθνών Αφρικής το 1988 και ο λόγος, φυσικά, που ο Καούντα έχασε τις εκλογές του 1991. Από τη στιγμή, όμως, που η κρατική βιομηχανία χαλκού πέρασε σε ιδιώτες, τελείωσαν και τα λεφτά για το ποδόσφαιρο.

Περικοπές

Τα ταξίδια σε εκτός έδρας παιχνίδια έγιναν όλο και πιο δύσκολα, με την εθνική ομοσπονδία (FAZ) να μη διαθέτει τα χρήματα για ναύλωση τσάρτερ ή ακόμη και για να πληρώσει θέσεις σε επιβατικά αεροσκάφη. Συχνά, μάλιστα, οι άνθρωποι της ομοσπονδίας στρέφονταν στην Πολεμική Αεροπορία της Ζάμπια (ZAF) και ζητούσαν να δανειστούν κάποιο τζετ -της κακιάς ώρας.

Η φτώχεια, ωστόσο, δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο λόγω της οικονομικής περίστασης. Τον Αύγουστο του 1992, λίγο πριν τη σέντρα στα προκριματικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου, ο πρόεδρος της FAZ, Jabes Zulu, και ο συνεργάτης του, Wilfrid Monani, απομακρύνθηκαν μετά την... περίεργη εξαφάνιση πολλών χρημάτων, που κερδήθηκαν σε μια περιοδεία της εθνικής στην Κορέα.

Παρ' όλα αυτά, η εθνική ομάδα ήταν, όπως είπαμε, μια εξαιρετικά ταλαντούχα ομάδα. Κέρδισε, μάλιστα, τα δύο πρώτα παιχνίδια της στην πρώτη φάση των προκριματικών, αλλά στη συνέχεια είχε ένα ταξίδι στη Μαδαγασκάρη. Όπως συνέβαινε συχνά, λοιπόν, στην ομοσπονδία κατέληξαν να δανειστούν ένα Buffalo από τη ZAF.



Όταν σταμάτησαν για ανεφοδιασμό στο Μαλάουι, υπήρξε διαφωνία σχετικά με την πληρωμή. Μετά από ώρες, όπου η αποστολή ήταν παγιδευμένη στον αεροδιάδρομο, το αεροπλάνο, τελικά, απογειώθηκε για ένα ταξίδι πέντε ωρών στον Ινδικό Ωκεανό.

«Φορέστε σωσίβια»

Μέχρι και ο πιλότος, όμως, γνώριζε πως το αεροπλάνο ήταν ερείπιο.

Απόδειξη; Το γεγονός πως είπε στους παίκτες να φορούν σωσίβια για παν ενδεχόμενο!

Εκείνοι αστειεύτηκαν με την οδηγία του πιλότου, ενώ ο Τζόνσον Μπόλγια έβγαλε μερικές φωτογραφίες, τους συμπαίκτες του με τα σωσίβια. Γρήγορα, όμως, η αποστολή συνειδητοποίησε ότι δεν υπάρχει τίποτα το αστείο σε όλο αυτό. «Τα αγόρια», είπε χρόνια αργότερα ο Καλούσα, «πάντα έλεγαν πως αυτό το αεροπλάνο θα μας σκοτώσει κάποια μέρα».

Η Ζάμπια έφτασε στη Μαδαγασκάρη και ηττήθηκε, γεγονός, μάλιστα, που οδήγησε στην έξοδο τον Ντλοβού. Ο αντικαταστάτης του, Γκοντφρέ Τσιταλού, αρρώστησε, αλλά όταν ανάρρωσε, το ίδιο έκανε και η ομάδα. Όχι, όμως και τα οικονομικά της FAZ.

Πετώντας πίσω στη Ζάμπια με το Buffalo μετά από έναν προκριματικό αγώνα στον Μαυρίκιο, ο νεαρός επιθετικός Κέλβιν Μουταλέ είπε στη δημοσιογράφο Μπιούτι Λουπίγια -με σκωπτική διάθεση- ότι ακόμη και αν το αεροπλάνο έπεφτε, θα ήταν ασφαλείς, γιατί μπορεί να... επιπλέει! Εκείνη του απάντησε να μη σκέφτεται το κακό, αλλά ο Μουταλέ, όπως και όλοι στην εθνική ομάδα, είχαν διαπιστώσει πως το Buffalo της FAZ αγωνιζόταν ακόμη και για να πάρει ύψος κατά την απογείωση.

Η τραγωδία

Μία εβδομάδα αργότερα, οι παίκτες επιβιβάστηκαν ξανά στο ίδιο αεροπλάνο για τον αγώνα ενάντια στη Σενεγάλη. Ο Καλούσα και ο Σαρλί Μουσοντά της Άντερλεχτ είχαν χάσει το παιχνίδι του Μαυρικίου και έτσι θα ταξίδευαν μόνοι τους στη Δυτική Αφρική. Ο πιλότος του αεροσκάφους, Feston M'hone, ήθελε να πετάξει από τη Λουσάκα (πρωτεύουσα Ζάμπιας) στη Μπραζαβίλ (πρωτεύουσα Δημοκρατίας του Κονγκό), στη συνέχεια στο Λίμπρεβιλ (πρωτεύουσα Γκαμπόν) και το Αμπιτζάν (η μεγαλύτερη πόλη της Ακτής Ελεφαντοστού), πριν φτάσει, τελικά, στο Ντακάρ! Τέσσερις στάσεις για ανεφοδιασμό! Καλύτερη απόδειξη πως το αεροπλάνο ήταν ακατάλληλο, δεν υπήρχε...



Όπως πάντα, υπήρξε καθυστέρηση, διότι, ως στρατιωτικό σκάφος, το Buffalo δεν μπορούσε να αποκτήσει εύκολα άδεια για να διασχίσει τον εναέριο χώρο του Κονγκό. Η απόφαση, λοιπόν, που ελήφθη ήταν για απευθείας πτήση στο Λίμπρεβιλ.

Το αεροπλάνο προσγειώθηκε και ανεφοδιάστηκε. Σύμφωνα με τον υπουργό Μεταφορών της Γκαμπόν, έγιναν όλοι οι καθιερωμένοι έλεγχοι ρουτίνας. Δύο λεπτά μετά την απογείωσή του, εξερράγη, σκοτώνοντας τα πέντε μέλη του πληρώματος και 25 επιβάτες. Όλη την εθνική ομάδα της Ζάμπιας. Το αν το Buffalo επέπλεε ή όχι δεν είχε πια σημασία. Για άγνωστους λόγους (κάποιοι είπαν για λάθος ένδειξη και κάποιοι για κούραση από προηγούμενο ταξίδι), ο πιλότος αποφάσισε να σβήσει και τη δεξιά μηχανή, με αποτέλεσμα το αεροσκάφος να χάσει ύψος και να συντριβεί στον Ατλαντικό Ωκεανό, μόλις 500 μέτρα από την ακτή.

Ο Μουταλέ, τότε 23 ετών, ήταν ένας από αυτούς που σκοτώθηκαν. Έξι μέλη της Ολυμπιακής ομάδας του 1988, συμπεριλαμβανομένου του τερματοφύλακα Ντέιβιντ Τσαμπάλα, χάθηκαν. Το ίδιο και ο 19χρονος Moses Chikwalakwala, ο κορυφαίος νέος παίκτης στη Ζάμπια για το 1992.





Υπήρξαν ισχυρισμοί ότι το αεροπλάνο είχε καταρριφθεί από τον στρατό της Γκαμπόν, που το πέρασε για εχθρικό. Οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ της Γκαμπόν και της Ζάμπιας διαλύθηκαν, καμία χώρα δεν ήθελε να πληρώσει για την έρευνα και η καθεμία προσπαθούσε να... πετάξει την ευθύνη στην άλλη. Όντας στρατιωτικό αεροπλάνο, εξάλλου, στο Buffalo δεν υπήρχε μαύρο κουτί.

Τελικά, το 2003, δέκα ολόκληρα χρόνια μετά, κυκλοφόρησε η επίσημη έκθεση. Ήταν ασαφής, αλλά ανέφερε πως η έκρηξη ήταν αποτέλεσμα βλάβης στον αριστερό κινητήρα.

Στην Ζάμπια κηρύχθηκε τριήμερο εθνικό πένθος, με μία ολόκληρη χώρα να θρηνεί για τους ήρωες της. Οι εικόνες κατά την άφιξη των σωρών στην πρωτεύουσα Λουσάκα ήταν σπαρακτικές. Χιλιάδες κόσμου βρέθηκαν στη διαδρομή από το αεροδρόμιο μέχρι το «Στάδιο της Ανεξαρτησίας», όπου 30 φέρετρα απλώθηκαν κατά μήκος του αγωνιστικού χώρου, πριν ενταφιαστούν.

Chipolopolo

Η επόμενη μέρα βρήκε την Ζάμπια με μόλις δύο διεθνείς ποδοσφαιριστές στη σύνθεσή της. Ο Καλούσα έγινε το επίκεντρο μιας νέας ομάδας, η οποία έγινε γνωστή ως Chipolopolo. Και παρά την τραγωδία, η Ζάμπια κατάφερε με δύο Δανούς προπονητές αρχικά και στη συνέχεια με τον πρώην παίκτη της Σάντερλαντ, Ίαν Πόρτερφιλντ, στον πάγκο της, να φτιάξει ένα επίσης εξαιρετικό σύνολο νεαρών παικτών!

Με τον Καλούσα, μάλιστα, να πετυχαίνει το γκολ της ισοφάρισης στη Ζιμπάμπουε, η Ζάμπια προκρίθηκε στο Κύπελλο Εθνών του 1994. Στο Παγκόσμιο Κύπελλο των ΗΠΑ, ωστόσο, δεν κατάφερε να πάει, αφού έχασε από το Μαρόκο και πάλι στον τελευταίο αγώνα της, όπως το 1991, αλλά υπήρξαν σφοδρές αντιδράσεις, καθώς ο διαιτητής ήταν από την Γκαμπόν! Όπως και να έχει, η Ζάμπια «χτύπησε» μέσα σε τέσσερα χρόνια, και ενώ μεσολάβησε η τραγωδία του 1993, δύο φορές την πόρτα ενός Μουντιάλ.



Στο Κύπελλο Εθνών του 1994, δε, που διοργάνωσε η Τυνησία, η εντυπωσιακή Chipolopolo έφτασε μέχρι τον τελικό, κάνοντας ένα ποδοσφαιρικό θαύμα! Στα ημιτελικά πέταξε εκτός το Μάλι με σκορ 4-0, αλλά η τρομερή Νιγηρία των Ντανιέλ Αμοκάτσι, Τζορτζ Φίνιντι, του 20χρονου Τζέι-Τζέι Οκότσα και του 19χρονου Σάντεϊ Ολίσε, του Πίτερ Ρουφάι στο τέρμα, του Εμανουέλ Αμουνίκε στην επίθεση, του Βίκτορ Ικπέμπα και φυσικά του Ρασίντ Γεκινί ήταν ανίκητη, «σηκώνοντας» την κούπα με το 2-1.

Από τότε η Ζάμπια δεν έφτασε ποτέ ξανά κοντά σε έναν σημαντικό τίτλο ή μια μεγάλη πρόκριση, μέχρι το 2012, όταν ήρθε η λύτρωση. Στη Λιμπρεβίλ της Γκαμπόν και μόλις κάποιες εκατοντάδες μέτρα από το σημείο της συντριβής του μοιραίου αεροσκάφους, η εθνική ομάδα της χώρας αναδείχθηκε πρωταθλήτρια Αφρικής, κερδίζοντας στα πέναλτι την Ακτή Ελεφαντοστού. Οι σκηνές που ακολούθησαν μετά το τελευταίο σφύριγμα του διαιτητή είναι απερίγραπτες. Η Ζάμπια του 2012 ήξερε πως οι 30 ψυχές που χάθηκαν το 1993 θα μπορούσαν πια να ησυχάσουν...



Όσο για τον Καλούσα, έπαιζε σχεδόν μέχρι τα 40 του στην εθνική του ομάδα και όταν κρέμασε τα παπούτσια του έγινε πρόεδρος της FAZ. Με αυτόν στον προεδρικό θώκο πανηγύρισε η χώρα τη μεγαλύτερη επιτυχία της. «Οι άνθρωποι δεν μπορούν παρά να σκεφτούν τι θα μπορούσε να είχε συμβεί», είχε πει. «Ήμασταν μια ομάδα με αυτοπεποίθηση, που θέλαμε να φτάσουμε στο Παγκόσμιο Κύπελλο και ήμασταν έτοιμοι για αυτό. Θέλαμε απεγνωσμένα να πετύχουμε το κάτι παραπάνω».

Το 2016, όμως, ο παίκτης-σύμβολο της Ζάμπια έχασε τις εκλογές. Και το 2018 κρίθηκε ένοχος από τη FIFA για δωροδοκία από αξιωματούχο του Κατάρ...