Η Σαντορίνη προσκαλεί όλο τον κόσμο σε ένα έτος... γαστρονομίας

Η Ελλάδα δεν είναι μόνο για το καλοκαίρι, για τους ξένους, ούτε μόνο ήλιος και θάλασσα. Υπό αυτό το πρίσμα, τα νησιά, που έχουν συνηθίσει στη λεγόμενη "τουριστική περίοδο" από το Πάσχα μέχρι και τον Οκτώβριο, οφείλουν να ανακαλύψουν τις προϋποθέσεις που θα διευρύνουν το διάστημα επισκεψιμότητας, θα διατηρήσουν θέσεις απασχόλησης και γιατί όχι να αποκτήσουν περισσότερους μόνινους κατοίκους.

Η Σαντορίνη, έπιασε το... νόημα από νωρίς με τον δραστήριο δήμαρχο Νικόλαο Ζώρζο μπροστάρη. Ο δήμος Θήρας με απόφαση του Δημοτικού του Συμβουλίου, ανακήρυξε το 2013 ως «ΕΤΟΣ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ». Με τη συγκεκριμένη απόφαση επιχειρείται να κεφαλαιοποιηθεί και να αξιοποιηθεί η μεθοδική, στοχευμένη και συλλογική προσπάθεια ετών, που έχει καταβληθεί στο νησί προκειμένου να ενταχθεί στο τουριστικό του χαρτοφυλάκιο η γαστρονομία, ώστε σήμερα η Σαντορίνη να διεκδικεί τη θέση της ανάμεσα στους κορυφαίους γαστρονομικούς προορισμούς.

Σε εκδήλωση που έγινε προ ημερών στο Μουσείο Ακρόπολης στην Αθήνα, με ομιλητές τον ομότιμο καθηγητή αρχαιολογίας και διευθυντή των ανασκαφών Ακρωτηρίου Χρίστος Ντούμας, τη διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, Δρ. Αικατερίνη Πολυμέρου - Καμηλάκη, τον Ηφαιστειολόγο Δρ. Γιώργο Βουγιουκαλάκη και τον Ηλία Μαμαλάκη, συγγραφέα και γευσιγνώστη, ειπώθηκαν πολλά. Βεβαίως πολλά περισσότερα θα... καταναλωθούν από τους επισκέπτες του νησιού, από τις 3 Φεβρουαρίου στο Μπελλώνειο Πολιτιστικό Κέντρο, όπου θα γίνει επίσημα η έναρξη των δράσεων για το «ΕΤΟΣ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ».

Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους και μίλησαν ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Αθανάσιος Τσαυτάρης, η υπουργός Τουρισμού Όλγα Κεφαλογιάννη, ο γενικός γραμματέας του Υπουργείου Δικαιοσύνης Νικόλας Κανελλόπουλος, ο γενικός γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής Ιωάννης Σπιλάνης, ο βουλευτής Κυκλάδων Νίκος Συρμαλένιος, η γενική γραμματέας Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου Χριστίνα Καλογήρου, η αντιπεριφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου αρμόδια για θέματα Τουρισμού Λίτσα Φτακλάκη και η αντιδήμαρχος Αθηναίων Εύα Κοντοσταθάκου. Όλοι οι ομιλητές συνεχάρησαν τη Σαντορίνη και τον Δήμαρχο προσωπικά για την πρωτοβουλία αυτή και τόνισαν τη μεγάλη σημασία που έχει, όχι μόνο για το νησί αλλά και γενικότερα για την Ελλάδα.

Ο δήμαρχος Θήρας, Νικόλαος Ζώρζος, ανέφερε ότι η Γαστρονομία αγκαλιάζει όλες τις εκφάνσεις της σύγχρονης ζωής σε ένα τουριστικό προορισμό δηλαδή τις Τέχνες, την Παράδοση, την Παιδεία, την Επιστημονική Τεκμηρίωση και γενικότερα τον Πολιτισμό.

Από την πλευρά της η Δρ. Πολυμέρου-Καμηλάκη επικεντρώθηκε στην ανάδειξη της πολιτισμικής και κοινωνικής διάστασης της διατροφής, των εθίμων κοινής εστίασης και της ελληνικής φιλοξενίας, καθώς και της σύνδεση των διατροφικών συνηθειών ενός τόπου με την παραγωγή.

Τι παράγεται στη Σαντορίνη

- Κριθάρι
Μια από τις αρχαιότερες καλλιέργειες στο νησί ήταν το κριθάρι. Σπόροι και αγγεία αποθήκευσης έχουν βρεθεί στην ανασκαφή του Ακρωτηρίου. Μέχρι και μετά τον πόλεμο οι περισσότεροι κάτοικοι τρέφονταν με κριθαρόψωμο ή κρίθινες κουλούρες που ζημώνονταν και ψήνονταν κάθε μήνα, γιατί δεν υπήρχαν καυσόξυλα αλλά μόνο αμπελόκλαδα ή ξύλα συκιάς.
Το άχυρο αποτελούσε τη βασική τροφή για τα μουλάρια και τα γαϊδουράκια. Σήμερα το κριθάρι προορίζεται κυρίως για παραγωγή ζωοτροφών, και μόνο μικρό μέρος αλωνίζεται.

- Φάβα
Η φάβα για τους ντόπιους ήταν τόσο σημαντική όσο το ψωμί, και την χρησιμοποιούσαν ανέκαθεν σε πολλές συνταγές. Εχει πλούσια, γλυκιά γεύση και προέρχεται από ένα όσπριο, το λαθούρι (ποικιλία Lathyrus clymenous ή L. alatus), για το οποίο οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι υπήρχε στο νησί εδώ και 3.500 χρόνια. Μάλιστα, έχει αναγνωριστεί ανάμεσα στους καρπούς που ανακαλύφθηκαν στον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου.
Στο παρελθόν και επειδή δεν υπήρχαν πολλές καλλιεργήσιμες εκτάσεις, συνήθιζαν να την καλλιεργούν μαζί με το αμπέλι ώστε να εξασφαλίζουν μεγαλύτερα έσοδα. Η φάβα γίνεται σαν πουρές και τρώγεται μαζί με κάπαρη, ή «παντρεμένη», με κρεμμύδια.
Παραδοσιακή καλλιέργεια: Για την καλλιέργεια της φάβας στο ηφαιστειογενές έδαφος του νησιού, ο γεωργός δεν κάνει καμία ιδιαίτερη προετοιμασία στο έδαφος. Αρχίζει κατευθείαν να το φυτεύει στις 21 Δεκεμβρίου (κυρά-Ελεούσας ).

- Ξερικό ντοματάκι
Έχει καθιερωθεί με την ονομασία «άνυδρο» ντοματάκι. Η γεύση του είναι γλυκιά και έντονη. Εμφανίστηκε στο νησί στα τέλη του 19ου αιώνα.
Εως το 1950 στήριζε την οικονομία του νησιού –εξ ου και τα εννέα εργοστάσια τοματοποιίας κάποια από τα οποία ακόμη θα τα δείτε σε καλή κατάσταση στον Μονόλιθο, στον Περίβολο, στη Βλυχάδα.
Το ξερικό ντοματάκι της Σαντορίνης έχει λίγο πιο χοντρή φλούδα από την κλασική ντομάτα και μέγεθος κερασιού. Η ποιότητα του σπόρου είναι τέτοια, ώστε όσο καλό έδαφος και να βρει να μην μεγαλώνει περισσότερο. Τη μοναδική του γεύση την οφείλει στο γεγονός ότι δεν ποτίζεται, αλλά αρκείται στην πρωινή υγρασία. Εκτός από τις σαλάτες, το χρησιμοποιούν για να φτιάξουν ντοματοπελτέ, γλυκό του κουταλιού, τοματοκεφτέδες (ψευτοκεφτέδες), ή το κάνουν λιαστό.

- Ζαφορά
Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Ερμής έπαιζε δίσκο με τον φίλο του τον Κρόκο, αλλά ο δίσκος έφυγε και τραυμάτισε τον Κρόκο στο κεφάλι. Τρεις σταγόνες από το αίμα του έπεσαν στο κέντρο ενός λουλουδιού που βρισκόταν στα πόδια του. Ο Ερμής λυπήθηκε τον φίλο του και τον μεταμόρφωσε σε φυτό. Οι τρεις σταγόνες έγιναν τα τρία κόκκινα στίγματα του κρόκου.
Τα στίγματα της ζαφοράς (κρόκου, ή σαφράν) συλλέγονταν στο νησί από την προϊστορική εποχή -άλλωστε η συλλογή τους ως θέμα απεικονίζεται στις περίφημες τοιχογραφίες της Ξεστής 3, του προϊστορικού οικισμού του Ακρωτηρίου. Η απεικόνιση καταδεικνύει γυναικείες μορφές σε απόκρημνα βουνά.
Ο κρόκος φυτρώνει σε δυο συγκεκριμένες περιοχές του νησιού, στο λόφο του Ταξιάρχη (Αρχάγγελου), στο Ακρωτήρι και στο λόφο του Γαβρίλου, στο Εμπορείο.
Ανήκει στο είδος Crocus cartwrightianus, ενδημικό φυτό της Ελλάδος που ανθίζει από τα τέλη Οκτωβρίου μέχρι τις αρχές Δεκεμβρίου (ο χρόνος μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με τις κλιματολογικές ιδιαιτερότητες της κάθε χρονιάς). Είναι ό άγριος κρόκος, σε αντίθεση με τον καλλιεργούμενο στην Κοζάνη (Crocus sativus).
Στη Σαντορίνη μέχρι σήμερα βάζουν κρόκο στα διάφορα «λαμπριανά» κουλούρια και στα μελιτίνια του Πάσχα (Λαμπρή).

- Κάπαρη
Τόσο τα φύλλα όσο και ο καρπός της χαρίζουν ιδιαίτερη γεύση στις σαλάτες και στις σάλτσες. Είναι δημοφιλής και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων, όπως η Τήνος και η Άνδρος.

- Ασπρη μελιτζάνα
Έχει γλυκιά γεύση, ελάχιστα σπόρια και δεν απορροφάει πολύ λάδι όταν τηγανίζεται. Προέρχεται από την Αίγυπτο.

- Χλωρί τυρί
Παράγεται σε μικρές ποσότητες. Είναι φρέσκο κατσικίσιο τυρί με κρεμώδη υφή. Συνδυάζεται υπέροχα με τα λευκά κρασιά της Σαντορίνης.

- Κατσούνι
Είναι ένα νόστιμο αγγουράκι. Αν δεν κοπεί εγκαίρως, αποκτάει γεύση πεπονιού.

- Στρογγυλό κολοκυθάκι
Ιδανικό για γεμιστά, είναι πιό γλυκό και καλαίσθητο.

- Κρασί
Στη Σαντορίνη καλλιεργείται (σε ποσοστό 80%) το λευκό ασύρτικο, η πιο γνωστή ποικιλία του Μεσογειακού αμπελώνα. Σε μικρότερες ποσότητες καλλιεργείται αθήρι και αϊδάνι, μαζί με άλλες γηγενείς ποικιλίες. Από τις ερυθρές ποικιλίες, ξεχωρίζει η ποικιλία μαντιλαριά και το μαυροτράγανο. Από ασύρτικο και αϊδάνι που το λιάζουν μετά τον τρύγο και ύστερα το παλαιώνουν σε ξύλινα βαρέλια, βγαίνει το περίφημο Vinsanto..
Στη δεκαετία του 1970 αναγνωρίστηκε νομοθετικά η «Ονομασία Προελεύσεως Σαντορίνη Ανωτέρας Ποιότητας» για τα λευκά, ξηρά ή γλυκά κρασιά που παράγονται στη Θήρα και τη Θηρασιά από τις ποικιλίες ασύρτικο, αθήρι και αηδάνι, ποικιλίες από τις οποίες προέρχεται και το πιο παραδοσιακό κρασί της Σαντορίνης, το Νυχτέρι.


Δημήτρης Μπαλής