Πίστευε και μη ερεύνα; Πίστευε ή όχι, αλλά πάντα να ερευνάς!

Η έκρηξη της δυναμικής των ΜΜΕ τα τελευταία είκοσι χρόνια και κυρίως η εξάπλωση λόγω του Ιντερνετ της ταχύτητας με την οποία κυκλοφορούν οι ειδήσεις, δημιουργούν αναγκαστικά στο μυαλό συνειρμούς. Πόσο πραγματική είναι η ζωή που κάνουμε και πόσο επηρεασμένοι είμαστε από την εικονική πραγματικότητα που επιλέγουν καθημερινά τα κανάλια να μεταφέρουν στο σπίτι μας; Και πόσο μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει την αληθινή είδηση από τις δεκάδες φήμες που το Ιντερνετ κυρίως καταφέρνει να στείλει παντού, σε χρόνους που κάποτε θα έμοιαζαν φανταστικοί; Στον 21ο αιώνα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έχουν ξεχάσει το βασικό στοιχείο που πάντα διέκρινε όποιον έκανε πραγματικό ρεπορτάζ: τη διασταύρωση της είδησης. Στη σύγχρονη εποχή (το «σύγχρονη» μεταφράστε το πιο ευρέως και όχι αναγκαστικά «μόνο τα τελευταία χρόνια») τα ΜΜΕ είναι πολλά και, προσπαθώντας να εντυπωσιάσουν ή να αποσπάσουν μερίδιο από ένα υπερκορεσμένο κοινό, δεν περιορίζονται μόνο στην υπερβολή, αλλά καταφεύγουν συχνά σε μια διαστρεβλωμένη παρουσίαση του γίγνεσθαι. Η διαφορά είναι πως σε μία παγκοσμιοποιημένη κοινωνία η κατασκευασμένη από τα Μέσα πραγματικότητα είναι μεν ένα επιπλέον στοιχείο στο κλειστό σύστημα και στην προσπάθεια για έλεγχο και καθοδήγηση των μαζών, αλλά παράλληλα, για όποιον θέλει να αντιδρά ακόμα και να σκέπτεται, υπάρχουν πλουραλιστικές πηγές πληροφόρησης. Φτάνει να μπορείς να ελέγχεις αυτό που γράψαμε νωρίτερα: τις φήμες. Βέβαια, αυτό το στοιχείο δεν είναι κάτι ολότελα καινούργιο στην ιστορία και την ιστορική δομή των Μέσων.

Σε ένα εξαιρετικό βιβλίο κοινωνιολογικής προσέγγισης των ΜΜΕ πριν από μια δεκαετία, αυτό του Γερμανού Πρόκοπ, γινόταν από τον καθηγητή Νίκο Κοτζιά μια προσπάθεια να οριοθετηθεί ποιον ακριβώς ρόλο έπαιζαν οι φήμες, από την αρχαιότητα ακόμα. «Το πιο παλιό Μέσο στην ιστορία των ανθρώπων ήταν αμιγώς αρνητικής χρήσης και περιεχομένου. Σχεδόν ποτέ οι φήμες δεν είχαν μια θετική προσήμανση. Από την αρχαιότητα υπήρχε ένας φόβος απέναντι στη φήμη. Στα κείμενα των αρχαίων, αλλά και σε ρωμαϊκά, όπως στην "Αινειάδα", περιγράφεται η φήμη σαν ένα φοβερό τέρας με μεγάλη γλώσσα, τεράστια αυτιά και μάτια που τα βλέπουν όλα, σαν ένα πανάσχημο τέρας που καλό θα ήταν να μην το συναντήσει κανείς στη ζωή του, να περιορίζεται να το αντιλαμβάνεται σαν ένα ζώο που καταστρέφει τη ζωή των άλλων και όχι τη δική του, στην οποία καλό θα ήταν να μην υπεισέλθει καθόλου».

Ο κόσμος εδώ και χρόνια πιστεύει πως όλα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι διεφθαρμένα. Πως ουσιαστικά έχουν μετατραπεί σε σύμβολα εξουσίας, αντί να κάνουν αυτό που επιτάσσει ο ρόλος τους: να επικοινωνούν μαζικά με τον κόσμο και να λειτουργούν με γνώμονα το κοινό καλό. Συνέβαινε όμως ποτέ αυτό για να έχει ο κόσμος την απαίτηση να γίνει τώρα; Από την εποχή του Χερστ ακόμα, πολύ πριν φτάσουμε στον Μέρντοκ, όποιος είχε στα χέρια του πολλά και διαφορετικά Μέσα κατάφερνε να έχει και εξουσία. Η επιρροή ήταν το πλέον ισχυρό αφροδισιακό. Δεν ήταν πάντα φυσικά ο Τύπος και ειδικά η τηλεόραση εκείνα που καθόριζαν τις εξελίξεις. Στην Αμερική για πολλά χρόνια τη δύναμη την είχε ο κινηματογράφος. Δεν είχατε ποτέ την απορία γιατί στις παλιές αμερικανικές ταινίες οι ηθοποιοί παρουσιάζονται να καπνίζουν συνεχώς και να κρατούν στο χέρι τους ένα ποτήρι με ουίσκι; Νομίζετε πως ήταν κάτι που συνέβαινε πραγματικά στην Αγρια Δύση; Μάθετε, λοιπόν, ότι οι ιδιοκτήτες των εταιρειών παρασκευής τσιγάρων και αλκοολούχων ποτών ήταν και είναι μέτοχοι στις μεγάλες εταιρείες και στα στούντιο. Αν πάλι έχετε ποτέ την απορία γιατί στις παλιές χολιγουντιανές ταινίες ακόμα και τα παντρεμένα ζευγάρια κοιμούνται πάντα σε ξεχωριστά κρεβάτια, μη νομίσετε ότι πρόκειται γενικά και αφηρημένα για τον αμερικανικό τρόπο ζωής. Μάθετε καλύτερα ότι οι συντηρητικοί σύλλογοι γυναικών της Αμερικής απαιτούσαν να είναι οπωσδήποτε τα κρεβάτια ξεχωριστά, διότι τα κινηματογραφικά ζευγάρια δεν ήταν πραγματικά παντρεμένα, αποτελούσαν όμως πρότυπα για τη δημόσια ηθική! Ακόμα και οι σταρ που έγιναν γνωστοί με κάποιους ρόλους τυποποιήθηκαν λόγω των διαφορετικών συνθηκών της κάθε εποχής. Η Γκρέτα Γκάρμπο έπαιζε συνεχώς τη μοιραία ντίβα, αντίθετα η Τζέιν Φόντα ρόλους συνειδητοποιημένων εργαζόμενων γυναικών. Αυτό δεν οφείλεται στους διαφορετικούς χαρακτήρες της Γκάρμπο και της Φόντα, αλλά στις διαφορετικές δομές της αγοράς και της εξουσίας: η Γκρέτα Γκάρμπο έπαιζε τη δεκαετία του '20 στη Metro Goldwyn Mayer, με τους όρους ενός συστήματος στο οποίο το αφεντικό των στούντιο, ο Λιούις Μπ. Μάγερ, ήταν ο απόλυτος άρχοντας. Οι ηθοποιοί δεν είχαν καμία δυνατότητα παρέμβασης. Αντίθετα, η Τζέιν Φόντα δούλευε τις δεκαετίες του '60 και του '70, όταν η δύναμη των μεγάλων στούντιο είχε από καιρό καταρρεύσει και στην εξουσία ήταν πια οι σταρ. Ετσι μπορούσε να διαλέγει μόνη της την εικόνα της γυναίκας που ήθελε να ενσαρκώνει.

Η εικόνα είχε και έχει αυτή τη δύναμη. Κάποτε ο κινηματογράφος, μετά η τηλεόραση, τώρα το Ιντερνετ. Το πρόβλημα να μπορείς να ξεχωρίζεις το ψευδές από το αληθινό, τη φήμη από την αλήθεια δεν είναι σημερινό. Η μόνη μεγάλη διαφορά με παλιά είναι πως ο κόσμος έβγαινε από σχολεία που ενίσχυαν την προσωπικότητα και έδιναν στα παιδιά έναυσμα για να συζητήσουν, να σκεφτούν και να κρίνουν. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που για 12 χρόνια, από την πρώτη μέρα μου στο σχολείο μέχρι την τελευταία, βρέθηκα στην «Ιόνιο Σχολή», η οποία συμπλήρωσε φέτος τα 100 χρόνια από την ίδρυσή της. Οι άνθρωποι που τη δημιούργησαν είχαν όραμα και οι καθηγητές που για πολλά χρόνια έμειναν εκεί στις επάλξεις προσπάθησαν πάντα να βγάλουν στην κοινωνία όχι πειθήνια στρατιωτάκια, αλλά σκεπτόμενους ανθρώπους. Τις κουβέντες του αείμνηστου Αγγελου Βογάσαρη, ενός λογοτέχνη που πάλευε να μας μάθει να γράφουμε εκθέσεις δικών μας ιδεών και όχι τις τυποποιημένες που βολεύουν πολλούς μέσα από τα λυσάρια, δεν θα την ξεχάσω ποτέ: «Πίστευε και μη ερεύνα δεν υπάρχει. Βοηθάει να κρατάς τα μάτια σου κλειστά. Πίστευε ή όχι, πάντα να ερευνάς». Του χρωστάω πολλά, όπως και σε όλους σε αυτό το σχολείο, που ήταν αληθινό πανεπιστήμιο, το οποίο υπό την καθοδήγηση του Γεώργιου Δερβέναγα εδώ και σχεδόν τέσσερις δεκαετίες συνέχισε στα αχνάρια των δημιουργών του. Το λιγότερο που μπορώ να κάνω είναι να ευχηθώ να συνεχίσει η «Ιόνιος Σχολή» να φωτίζει τα μυαλά των παιδιών. Γιατί αυτά θα είναι πάντα το μέλλον κάθε κοινωνίας.