O Eλαιώνας των Αθηνών: Χθες-Σήμερα-Αύριο (Μέρος Α')

Ο Ελαιώνας!!Ο γνωστός-άγνωστος σε πολλούς κατοίκους του Λεκανοπεδίου.Γνωστός για την ιστορικότητα του,άγνωστος για την πορεία και εξέλιξη της μορφής του. Η προ των πυλών ανέγερση του νέου γηπέδου του Παναθηναϊκου στην καρδιά του Αττικού τοπίου και οι δυσκολίες επίτευξης του εγχειρήματος αυτού έφεραν το ζήτημα του Ελαιώνα στην πρώτη γραμμή της δημοσιότητας. Για να μπορέσει να αντιληφθεί κανείς την σοβαρότητα του θέματος στη πλήρη έκταση του πρέπει να γνωρίζει την διαχρονική επίδραση της περιοχής του Ελαιώνα στη ζωή της πόλης των Αθηνών αλλά και γενικά του Λεκανοπεδίου.

Του Χρήστου Σούτου

Στο νοτιοδυτικό τμήμα του Λεκανοπεδίου και σε απόσταση 2χλμ από το κέντρο της Πρωτεύουσας και 3,5χλμ από το λιμάνι του Πειραιά βρίσκεται η περιοχή του Ελαιώνα.Από τον ιερό βράχο της Ακρόπολης και από την πλεύρα των Προπυλαίων στρέφοντας το βλέμμα προς τα δυτικά - και προς την κοίτη του Κηφισού, αντικρύζει κανείς μια τεράστια έκταση 9000 στρεμμάτων καλυμμένη από παλαιά,εγκαταλελειμμένα ως επί το πλείστον κτίρια ,καμινάδες εργοστασίων που δεν καπνίζουν πια,κάποιες κατοικίες,ειδικές εγκαταστάσεις(όπως στρατόπεδα),δρόμους και ελάχιστους χώρους πρασίνου.

Το δέντρο της ελιάς συνδεδεμένο στενά με την Αττική μυθολογία,διαπέρασε τους αιώνες ως σύμβολο ειρήνης,ως βραβείο των πρώτων στους Ολυμπιακούς Αγώνες.Στην έκταση του Ελαιώνα,οι αρχαίες μορίες, οι ιερές ελιές,κοινοκτημοσύνης αγαθά για την Αθηναϊκή Δημοκρατία,πρόσφεραν με το λάδι τους μεγάλα οφέλη στο κράτος των Αθηνών,που επέτρεπε μόνο την εξαγωγή λαδιού και κανενός άλλου αγροτικού προϊόντος σύμφωνα με την νομοθεσία του Σόλωνα(6ος π.Χ αιώνας).

Στην εποχή του Πεισίστρατου ανήκει ικανός αριθμός ελαιόδεντρων και αργότερα η ιερή ελιά του Πλάτωνα,θύμα και αυτή τροχαίου στην εποχή μας.Χώρος ιερός και οικονομικά εξαιρετικά αποδοτικός συνέχισε την παρουσία του και την τροφοδοσία με τους καρπούς του στα Βυζαντινά και τα νεότερα χρόνια.Πλήθος μικρών εκκλησιδίων, κύρια της Βυζαντινής περιόδου,βρίσκονται και διατηρούνται στο χώρο του Ελαιώνα, μικροί ναοί οικογενειακού περισσότερο ή συντεχνιακού χαρακτήρα των κατοίκων,που κύρια ασχολία τους ήταν η καλλιέργεια των οπωροκηπευτικών και των αμπελώνων. Από παλιές χαλκογραφίες φιλελλήνων έχουμε τη γνώση της μορφής του Ελαιώνα,που η σημερινή του κατάσταση είναι προσβολή ιστορική και αισθητική.

Την 3-15/2/1830 με το πρωτόκολλο αναγνώρισης της ανεξαρτησίας της Ελλάδας επαναπατρίζονται από την Αίγινα και την Σαλαμίνα οι Αθηναίοι.Κατά τον Σουρμελή βρήκαν όλη την πόλη ερείπιο,τον Ελαιώνα καμμένο στο μεγαλύτερο μέρος του,τους κήπους,τους αμπελώνες και τους αγρούς εξαφανισμένους.

Εκατόν πενήντα χιλιάδες(150000) ελαιόδεντρα είχαν κατακαυτεί από τον Κιουταχή Ρεσίτ Πασά στην πολιορκία της Πόλης των Αθηνών.Μόνο σε μερικά σημεία του Ελαιώνα σώζονταν ελαιόδεντρα από την εποχή του Πεισίστρατου(6ος π.Χ αιώνας), που όμως και αυτά καταστράφηκαν το 1942 από τους Γερμανοϊταλούς κατακτητές.

Με τα σχέδια της ανάπτυξης των Αθηνών επί Όθωνος,από τον Κλεάνθη και τον Κλέντσε άρχισε η εγκατάσταση κατοίκων του Ελαίωνα,μικρής οικονομικής επιφάνειας αλλά και οι πρώτες βιομηχανικές μονάδες,από το 1834,όπως τα πλινθοποιεία και τα ασβεστοκάμινα που γνώρισαν χρυσές εποχές παραγωγής,αφού είχε ήδη δρομολογηθεί η μεταφορά της Πρωτεύουσας στην Αθήνα.Η εγκατάσταση των προσφύγων Αθηναίων και άλλων από άλλες πόλεις της Ελλάδας ήταν η αρχή για την αλλαγή της φυσιογνωμίας του Ελαίωνα που από ιερός τόπος μετατράπηκε εξαιτίας των ιστορικών,κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών σε τόπο βιομηχανικής εκμετάλλευσης και εγκατάστασης πληθυσμών με ετερόκλητες ασχολίες.

Μέχρι τη δεκαετία του 1950 στην περιοχή του Ελαίωνα κυριαρχούσαν οι καλλιέργιες,που τα προϊόντα τους κάλυπταν τις ανάγκες των κατοίκων του Λεκανοπεδίου.

Η βιομηχανική ιστορία του Ελαίωνα,η μακροβιότερη της Πρωτεύουσας αρχίζει από τη προπολεμική περίοδο με την εγκατάσταση και λειτουργία ελαιοτριβείων,σαπωνοποιείων,κεραμοποιείων και χαρτοποιείων.Σε αυτά προστέθηκαν από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 τα βυρσοδεψεία, αρχικά κατά μήκος της οδού Ορφέως στο Βοτανικό και αργότερα διάσπαρτα σε όλη την έκταση του Ελαίωνα.Με την πάροδο του χρόνου εγκαταστάθηκαν μικρές βιοτεχνίες ποικίλης δραστηριότητας,όπως χυτήρια λοιπών μεταλλουργικών εργασιών,τα οποία έδωσαν σιγά-σιγά τη θέση τους σε μεγάλα συγκροτήματα πολυεπιχειρήσεων,κλάδων,τροφίμων, χημικών προϊόντων,ηλεκτρικών συσκεύων,πλαστικών ειδών,βιοτεχνίες μηχανημάτων,οικοδομικών υλικών και κοντά σε αυτά ο μεγάλος αριθμός πρακτορείων μετέτρεψαν τελικά την περιοχή από "κάλλιστον προάστειον" σε "μελανό σημείο" στην καρδιά της Αθήνας.

Ο επισκέπτης του σήμερα ξαφνιάζεται δυσάρεστα από την απεραντοσύνη του νεκρωμένου τοπίου,αποτέλεσμα της ανορθόξης "ανάπτυξης" και "ακούει" τις φωνές λίγων αιωνόβιων ελαιών,που με πείσμα ορθώνουν το ανάστημα και τη διαμαρτυρία τους ανάμεσα σε σωρούς σκουπιδιών και εγκαταλελειμμένων αυτοκινήτων στέκοντας αγέρωχες και όρθιες για να θυμίζουν ότι αύτος ο τόπος ήταν κάποτε ιερός,μοναδικός,
σημείο αναφοράς του Αττικού τοπίου.

Σήμερα η περιοχή του πρώην Ελαίωνα,γιατί έτσι από τούδε πρέπει να αποκαλείται,είναι το μελανό σημείο της αδιαφορίας,της αυθαιρεσίας και της εγκατάλειψης.Αδιαφορίας για ένα άλλοτε "κάλλιστο προάστειον"που η εγκατάλειψη το μετέτρεψε σε σκουπιδότοπο,κέντρο παραοικονομίας και από εξέχουσα εξοχική τοποθεσία σε εστία μόλυνσης και ρύπανσηςγια ολόκληρο το Λεκανοπέδιο.

Από τη δεκαετία του 1950 μέχρι σήμερα ο Ελαίωνας έγινε το αίτιο της έκδοσης και ψήφισης σειράς νομοθετικών ρυθμίσεων,είτε νόμων είτε Π.Δ,με τα οποία έγιναν προσπάθειες για τη ρύθμιση των θεμάτων του Ελαίωνα.

Το πνεύμα και το γράμμα των νομοθετικών αυτών ρυθμίσεων αφορούσε κύρια στις διαπλατύνσεις υφιστάμενων μεγάλων οδικών αρτηριών,χάραξη νέων οδών εντός της έκτασης του Ελαίωνα,με απώτερο σκοπό τη διευκόλυνση για την κατασκευή βιομηχανικών και βιοτεχνικών πάρκων(ΒΙΟΠΑ-ΒΟΠΑ)που θα περιελάμβαναν εκτός των άλλων και χώρους άθλησης για το κοινό καθώς και περιβαλλοντικές μελέτες για τη δημιουργία πρασίνου ιστορικού χαρακτήρα,οι οποίες όμως δυστυχώς παρέμειναν στα χαρτία-είτε με ευθύνη της Πολιτείας είτε γιατί προσβάλλονταν δικαστικά-με αποτέλεσμα το κατ'εξακολούθηση βιασμό του Ελαίωνα.

Σύμφωνα,λοιπόν,με την κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή,η πιθανή κατασκευή του γηπέδου του Παναθηναΐκου στο Βοτανικό είναι δυνατό να αποτελέσει την αφετηρία της ποιοτικής αναβάθμισης του Ελαίωνα υπο προϋποθέσεις που δεν βλάπτουν το ήδη βεβαρημένο οικολογικά,αισθητικά κοινωνικά και ιστορικά περιβάλλον.

Έχοντας υπ'όψη μας ότι η περιοχή του Βοτανικού ορίζεται από μεγάλους οδικούς άξονες με συνεχή κυκλοφορία(Εθνική Οδός,Λ.Αθηνών,Ιερά Οδός, Π.Ράλλη)και από τις γραμμές του Ο.Σ.Ε-δεδομένου ότι το τοπικό δίκτυο είναι ανεπαρκές και ακατάλληλο για μεγάλο όγκο οχημάτων-απαιτείται η κατασκευή έργων συγκοινωνιακού χαρακτήρα και κυκλοφοριακής υποδομής,όπως αυτά αναφέρθηκαν από τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ.

Σύμφωνα με τις εξαγγελίες του Υπουργού ιδιαίτερα κρίσιμα και σημαντικά έργα για τη περιοχή υποδοχής των φιλάθλων είναι:

• Η ανακατασκευή και διαπλάτυνση της οδού Αγ.Άννης από την Ιερά οδό στην Π.Ράλλη
• Η κατασκευή της λεωφόρου Προφήτη Δανιήλ από την Π.Ράλλη στη Λεωφόρο Αθηνών
• Διαπλάτυνση της οδού Αγ.Πολυκάρπου από την Αγ.Άννης έως την λεωφόρο Προφ.Δανιήλ
• Διαπλάτυνση της οδού Ορφέως από την Αγ.Άννης έως την λεωφόρου Προφήτου Δανιήλ
• Ανακατασκευή και διαπλάτυνση της οδού Μαρκόνι από την Ιερά οδό έως την Λεωφόρο Αθηνών

Δεδομένου ότι το γήπεδο του Παναθηναΐκου και οι λοιπές εγκαταστάσεις θα κατασκευαστούν στο ενοποιημένο Ο.Τ 45-46-50,που οριοθετείται από τις οδούς Αγ.Αννης,Αγ.Πολυκαρπου και Ορφέως τα παραπάνω έργα είναι η βάση για την ανέγερση και την προσβασιμότητα στο γήπεδο και τους γύρω από αυτό χώρους.

Δυστυχώς μέχρι στιγμής τα έργα υποδομής δεν έχουν καν ξεκινήσει, γεγονός που αποτελεί μείζον πρόβλημα.

Ο Νόμος 3481/2006 της διπλής ανάπλασης(Νόμος Σουφλιά) προβλέπει στο ενοποιημένο Ο.Τ 45-46-50 την κατασκευή του ποδοσφαιρικού γηπέδου του Παναθηναΐκου,κλειστό γήπεδο για τα αθλήματα μπάσκετ και βόλεϊ,τη δημιουργία νέου Δημαρχείου,την κατασκευή πολυλειτουργικού κέντρου καθώς και υπέργειες και υπόγειες θέσεις στάθμευσης.

Επιπρόσθετα στο Μνημόνιο που υπόγραφηκε (άρθρο 8) μεταξύ Παναθηναΐκου(ΑΟ,ΠΑΕ,ΚΑΕ)και Δήμου Αθηναίων στα πλαίσια της Αστικής αναβάθμισης και της διπλής ανάπλασης προβλέπεται κοινωφελές αστικό πράσινο 120 στρεμμάτων σε σύνολο 200 του Βοτανικού με μεγάλα δέντρα και κήπους.

Εν κατακλείδι η ταυτόχρονη και άμεση έναρξη των έργων υποδομής και της κατασκευής του γήπεδου του Παναθηναΐκου αποτελεί μοναδική ευκαιρία και διέξοδο για τη βελτίωση σε μεγάλο βαθμό των περιβαλλοντικών συνθηκών του Ελαίωνα,αφού για την πραγμάτωση τους απαιτείται η αποβιομηχανοποίηση της περιοχής,η απομάκρυνση των πρακτορείων και συνακόλουθα η μείωση των ρύπων,η αποκατάσταση του υγροβιότοπου στο ρεμα του Προφήτη Δανιήλ και κατ'επέκταση η βελτίωση της ζωής των κατοίκων.